53425 Werbalna5

łtoflKM O

niewątpliwie banlro użyteczna przy porozumiewaniu się (komunikowaniu nią) zn pomocą języka - stanowi jedną i głównych cech jego Arakcji reprezentatywnej.

Grunaiykallfacjt - kaidy język po/i elementami leksykalnymi, tj, wyraża-mi odnoszącymi *ię do różnych kategorii rzeczywistości, wprowadza olcmenty (morfcim) gramatyczne (zwańc leż funkiorami gramatycznymi), które muszą być respektowane przez użytkowników danego języka. Leksykalne elementy mogą być zawsze dodawane do słownictwa danego języka w miarę powiększania się okresu dokonywanych kategoryzacji (dotyczy to np. rozwoju Uowmctwa naukowego), elementy gramatyczne stanowią zbiór stały, realizowany automatycznie.

Gfaraą cechą demonów gramatycznych jest ich relatywność, t/n. w każdej konkretnej wypowiedzi ich odniesienie jest inne, np.:

•    relatywny czas - przedtem, potem, teraz, morfemy gramatyczne czasów (np. końcówki fleksyjne czasowników);

•    relatywne miejsce «tu, wyżej, niżej;

•    relatywna liczbą - dużo, mało;

•    relatywny kierunek-do, od, stamtąd, w lewo, w prawo;

•    rdaiywność zamków-ja, ty, ona, oni;

•    tełatywność różnych ról i stosunków - wykonawcy czynności, odbiorcy, posiadanie, istnienie itp.

Języki różnią się tym, co gramaiykahzują, np. mogą gramatykalizowac płeć mówiącego i adresata, okrcśloność obiektów, o których coś jest orzekane, dostępność bezpośrednią czy za czyimś pośrednictwem do tego, o czym się mówi; tzn., czy rzecz dotyczy bezpośredniego doświadczenia mówiącego, czy została od kogoś zasłyszana (ciekawe, czy w takich językach trudniej jest plotkować?) itp. Każdy język może wyrazić wszystko, tzn. wszystko, o czym jesteśmy w stanic pomyśleć, ale ponadto musi wyrażać to, co w danym języku podlega gramaiykalizacji. jak końcówki fleksyjne wyrażające czas stosowanych czasowników lub pleć osoby mówiącej czy słuchającej itp. Temu wszystkiemu służą wspomniane już parametry.

Składnia stanowi główną siłę, główny filar struktury języka. Zdanie złożone z 10 wyrazów może pojawić się aż w 3 62# 800 różnych kombinacji wyrazowych, ale najwyżej kilka z nich odpowiada regułom składni, łyp czysto formalnymi regułami, które stanowią maszynerię do produkcji zdań, są reguły struktur Oazowych z członem głównym każdej z nich - rzeczownikiem, zaimkiem, czasownikiem, przyimkicm itp. - który dominuje nad resztą danej frazy (szerzej na ten temat patrz rozdział $.),

Paralotnie do struktury frazowej przebiega struktura predykatywno-argumen-towa; wyznacza ona znaczenie generowanego zdania. U jej podstaw' leży sąd, w kióiym coś o czymś czy o kimś orzekamy. Struktura preifykitywno-argumenio wa nakłada na strukturę frazową swoją hierarchię ról tematycznych takich, jak np. agens, patiens. ceł, źródło, instrument, miejsce, czas itp. Role te przyjmują na siebie argumenty w zależności od typu predykatu, któremu służą (predykaty jed-noargumentowc /przyjść - Jan przysiedli, dwunrgumentowe /mieć - Zosia ma 28 ksląikęl czy wieloargumcntowc /dawać - Jan dal Zosi ksiąikęf).

DA więc trzmielu UO jem składnia a nrymt ktrufcnmmi Miaiiw ■, ,

—‘ *K •» mc strukturami predykatywno-Mgumsntowymi >ós*upjunj-ona dwki zastosowaniu odpowiednich pwaoi6w zgrwnatyfcahzowanyini Urn mami, służącymi rotacjmn wewnątrz- inuędzyzdaiUowym. oraz zapewni możli-

wnk .ORBkania c/.cgoi o czymr* W realizacji sprowadza to dołąc/mua m» czcnio /. fornin foniczną danej wypowiedzi. Dzięki składni z jej /gnmalyfudiK* wanymi elementami możemy w języku wyrażać znakomitą wicks/ói. mu/ych myśli. Konsekwencja u jest szczególnie ważna dla wszystkich koncepcji me utddapmiających języka z myśleniem (por. rozdział 13.). W różnych«—v.«. występują pewne wspólne cechy. Formalne podejście do UG podkreib przede wszystkim redę składni realizowanej przez reguły frazowe, pozostające w strukiu-calnej zależności do siebie.

lak więc funkcję reprezentatywny języka możemy określić jako realizację UCi, zwanej inaczej organem językowym, utajaną wiedzą językową, modułem językowym czy we wczesnych pracach peychołmgwistycznych wewnętrznym mechom-zmem do przyswajania języka (tanguage acąuińmm devic* - LAD). Większość tych okrcślcó pochodzi ze szkoły gramatyki generatywnej Chonnky‘ego.

Termin moduł językowy (z różnymi snbmodofauni) wiąże eięz koncepcją inó-dułowoicł umysłu (Fodor. 1983). Moduły w lej koncepcji są wyspecjalizowanym analizatorami określonych kategorii danych pcrccpcyjnych. Ich operacje są szybkie. obligatoryjne (nie możemy się powstrzymać od usłyszenia czy zobaczenia czegoś, co oddziałuje na nasze zmysły). mają odpowiednią lokalizację mózgową .której uszkodzenie prowadzi do określonych zaburzeń, przyswajane są wedle stałych fe. są też niejHzcnikliwe wobec informacji dla nich niespecyficznych. Moduł języ-kowy musi więc spełniać wszystkie wymienione tn warunki Traktując moddo-wośó jako cechę charakterystyczną UG -jednego z centralnych pojęć tej książki -będziemy się do niej jeszcze niejednokrotnie odwoływać.

Podsumowując rozważania nad funkcją reprezentaty wnąjęzyka, którą wiążemy z realizacją zasad UG, zatrzymajmy się nad głównymi argumentami za wro-dzonoicią UG:

a)    Niezwykle szybkie (jak na złożoność zadania) i odporne na wszelkie zakłócenia przyswajanie języka przez małe dziecko. Jest to, jak już wspomniałam, argument wysuwany przez Chormky’cgo. Wrócimy do niego w rozdziale 7.

b)    Lokalizacja mózgowa funkcji językowych. Uszkodzenie tych ośrodków prowadzi do nfnzji. czyli zaburzenia tych funkcji. Zostanie omówiona w rozdziale 5.

c)    Specyficzne zaburzenie rozwoju językowego - polegające na utrudnionym dostępie do określonych reguł UG przy zachowaniu wszelkich innych funkcji poznawczych i społecznych - przekazywane jest w kilku badanych, a dotkniętych nim rodzinach zgodnie z prawami dziedziczenia (Gopnik, 1990; łuurd

i inni. 2002).

d)    Dzieci nieałyszące, wychowywano przez słyszących rodziców, którzy nie znają jrptyka migowego, tworzą własny język migowy zgodnie z regułami UG (Goi-din-Mcadow i Mylandcr. 1990).

29