n (60)

$6

PROBLEM JĘZYKOWY

W możności porozumienia się zasadniczą rolę gra sprawa języka. Języka rokowań, przemówień, rozmów, dokumentów¹²⁶.

W pierwszej fazie omawianego okresu dominuje jeszcze łacina. Rola jej pod koniec średniowiecza zaczęła się już, co prawda, w niektórych krajach przesilać. Językowi włoskiemu Dante, Petrarca, Boccaccio — wszyscy trzej wprawieni też w misjach poselskich — nadali rangę języka w pełni dojrzałego. Francuski wchodzi • w użycie nic tylko we Francji i Burgundii, ale też w Anglii i Niderlandach. Jednakże renesans jest „odrodzeniem” kultury antycznej, a z nią i wpływów łaciny. W obrocie międzynarodowym pozostaje ona więc nadal w każdym razie językiem większości dokumentów oficjalnych, jak listy uwierzytelniające, traktaty. W szeregu krajów pozostaje językiem instrukcji i raportów. Uważa się ją za język najbardziej precyzyjny, w którym — łatwiej niż we własnym — określić skomplikowane zagadnienia polityczne i prawne.

Tak na Zachodzie. Wobec Wschodu ze względów praktycznych stosuje się i inne języki. Wenecja w stosunkach z Turcją używa języka tureckiego¹²⁷. Polska, skądinąd szermująca łaciną, na Wschodzie posługuje się językiem tureckim, włoskim, a wobec księstw naddunajskich i kozaczyzny — po prostu polskim.

Od połowy XVII w. ściera się z łaciną francuszczyzna. Jeszcze traktaty westfalskie sporządzone są po łacinie, potem spotykamy na przemian teksty łacińskie i francuskie, aż w r. 1714 w Rastadt cesarz, dotąd obrońca łaciny, zgadza się po raz pierwszy, aby traktat, kończący wojnę sukcesyjną hiszpańską, zredagować po francusku¹²⁸. Francuski staje się odtąd na dwa stulecia niemal wyłącznym językiem wszystkiego co w stosunkach międzynarodowych oficjalne. Fryderyk II zabraniał dyplomatom pruskim pisać do siebie i swoich ministrów inaczej niż po francusku¹²⁹.

W przemówieniach i rokowaniach też dominuje początkowo łacina. Spotkać się jednak można z zaleceniem używania języka własnego, zarówno dla prestiżu, jak i dlatego, aby na pewno właściwie się wyrazić¹³⁰. Inni, przeciwnie, postulują posługiwanie się właśnie językiem kraju przyjmującego¹³¹. Pożądane to zwłaszcza na

¹²⁶    Zob. Wheaton, I, 66; Maulde, II, 69 n. i 119 n.; Nys DAP, 580 n.; Picavet, 271 n.; Blaga, 83 n.; Ostrower, I, passim, np. 273 n.; Polska służba dyplomatyczna, 39 n., 133 n., 161 n., 323 n., 408 n.

¹²⁷    Zdaniem doży Grittkgo, Turcy brali poważnie tylko dokumenty sporządzone w ich własnym języku — Zufiiga, I, f. 15^a.

¹²⁹ Picavct, 276 n.

¹²⁹ Herwarth, 233. Zerwał z tą tradycją dopiero Bismarck.

¹⁵⁰ Tak Pasąuale, XLVn-XLIX; Marselacr, I, XXXIV-XXXV; Zu&iga, III, f. 9; Fredro SF, 127. W praktyce polskiej spotykamy takie wystąpienia, np. w r. 1523 Szydłowieckicgo wobec Ferdynanda Habsburga — Wyczański, 40. Analogiczne przykłady zachodnie — Maulde, 69 n.; Picavct, 271 n.

¹³‘ Tak Hotman, wyd. IV, II, § 9. Mcttcmich DL, 52, też się kiedyś wypowie na rzecz tego rozwiązania, gdyż wtedy tylko można oczekiwać, że będzie się na pewno zrozumianymi.

25. Gerard Dcnhoff, poseł Władysława IV, poślubia w jego imieniu Ludwikę-Marię de Gonzaguc-Ncvers wobec królowej-wdowy Anny Austriackiej i młodocianego Ludwika XIV oraz kardynała Mazariniego (pierwszy od prawej), Paryż 1645

ABRAHAM BOSSĘ