52 53 (9)

nych umiejętności porozumiewania się dla ominięcia problemów językowych. Nie ma to podstaw teoretycznych, a wynika z obserwacji wskazującej, że chorzy z afazją lepiej porozumiewają się w naturalnej sytuacji komunikacji niż podczas badania laboratoryjnego. Podczas doboru ćwiczeń rehabilitacyjnych nieistotna wydaje się specyfika zaburzeń językowych charakterystyczna dla różnych rodzajów afazji.

Według opinii twórców tej szkoły (m.in. Taylor-Sarno, Holland) standardowe testy językowe nie obejmowały ważnych aspektów komunikowania się, które w afazji pozostawały nie naruszone. Do zachowanych funkcji zaliczano między innymi czynności prozodyczne mowy (akcent, intonację, pauzy) a także mimikę, gesty, rozumienie i wykorzystywanie informacji płynących z kontekstu sytuacyjnego.

Propagatorzy tej metody zaproponowali szereg oryginalnych narzędzi do oceny zdolności komunikacyjnych osób z afazją (patrz: Howard, Hatfield, 1987; Osiejuk, 1994). Można wymienić tu Profil Komunikacji Funkcjonalnej autorstwa Taylor-Sarno, opierający się na obserwacji spontanicznych zachowań pacjenta. W Teście Zdolności Komunikacyjnych w Życiu Codziennym, skonstruowanym przez Holland, umiejętności pacjentów ocenia się na podstawie odgrywanych przez nich ról w życiu codziennym. Możliwości komunikacyjne starszych pacjentów szacuje się przy użyciu Edynburskiego Profilu Komunikacji Funkcjonalnej. W testach tych nie ma z góry określonych dobrych odpowiedzi. Istotniejsza jest interakcja między osobami komunikującymi się i efektywność porozumiewania się. Ograniczenie powyższych testów polega jednak na tym, że efektywność komunikacji zależy w dużej mierze od tego, z kim kontaktuje się pacjent. Na przykład lepsze porozumienie może mieć miejsce między członkami rodziny niż z terapeutą i chorym.

Davis i Wilcox (1985) opracowali metodę rehabilitacji, która w dużym stopniu przyczyniła się do rozwoju metody pragmatycznej (PACE - Pro-moting Aphasic's Communicative Efficiency). Według metody PACE chory i terapeuta otrzymują zestaw obrazków (kart), przedstawiających różne przedmioty, działania czy sytuacje społeczne. Uczestnicy interakcji nie znają treści obrazków partnera. Zasada gry polega na przekazaniu za pomocą wszelkich dostępnych kanałów komunikacji informacji o obiekcie na obrazku, a także na odgadnięciu treści karty partnera. Pacjent i terapeuta przemiennie odgrywają role nadawcy i odbiorcy komunikatów.

Autorzy PACE podkreślają, że interakcja terapeutyczna umożliwia rozwinięcie pełnej gamy zachowań charakterystycznych dla porozumiewania się w warunkach naturalnych. Pacjent i terapeuta odgrywają równorzędne role, mają ciągły dopływ informacji, mogą stosować różne strategie porozumiewania się. Metoda ta posiada duże walory poznawcze i psychoterapeutyczne, jednocześnie silnie emocjonalnie angażuje pacjentów.

6. Szkoła neoklasyczna

Szkołę w latach 60. stworzyła grupa neuropsychologów z Bostonu w USA, wśród nich Goodglass i Geshwind. Odkryli oni na nowo klasyczne podejście wąskolokalizacyjne z dziewiętnastego wieku, wraz z modelami afazji Wernicke-Lichtheima. Szkoła ta przyczyniła się w większej mierze do rozwoju teorii afazji, niż metod rehabilitacji chorych.

Według twórców tej szkoły w procesie szczegółowych pomiarów językowych, dokonywanych przy użyciu wystandaryzowanych metod, diagnozuje się rodzaj i głębokość afazji, określa się także zachowane i zaburzone elementy systemu językowego. Najbardziej znanym i rozpowszechnionym narzędziem, wywodzącym się z metody neokla-sycznej, jest Bostoński Test do Diagnozy Afazji. Test ten umożliwia określenie typu zaburzeń afatycznych w terminach poszczególnych poziomów językowych oraz powiązanie tych deficytów z miejscem uszkodzenia mózgu.

Szkoła bostońska opracowała wnikliwą charakterystykę wielu rodzajów afazji (np. afazji Broca, Wernicke'go, transkorowej, anomii, czystej aleksji, agrafii, itd.). Wprowadziła także podział na afazję płynną (fluent) i niepłynną (nonfluent). Pierwsza występuje przy uszkodzeniach zlokalizowanych za bruzdą Rolanda. Mowę pacjenta cechuje duża fluencja oraz niska zawartość informacji. W afazji niepłynnej lezje umiejscowione są przed bruzdą Rolada. Obserwuje się tu ubóstwo mowy spontanicznej przy zachowaniu dużej zawartości informacyjnej przekazu.

Według szkoły neoklasycznej wybór metody terapii powinien zależeć od grupy diagnostycznej, do której przypisano pacjenta. Standardowe działania rehabilitacyjne należy uzupełniać i korygować w toku pracy, obserwując zachowanie chorego i rezultaty dotych-

53