52 53

funkcjonuje pogląd, że znaczenie dla jednostki napływających doń informacji ze świata zewnętrznego jest podstawowym stymulatorem aktywności. Stopień znaczenia tych informacji określa równocześnie intensywność i charakter aktywności. Znaczenie to jest zaś uzależnione od swoistego „kontekstu sytuacyjnego” jednostki. Wprowadzono tzw. „znaczenie kontekstowe” określonych informacji dla jednostki. W psychologii poznawczej wyraźnie zaznacza się swoista ewolucja poglądów, formułowanych przez psychologów postaci, na rzecz uznania priorytetowego charakteru informacji w zachowaniu się jednostki. W tym nurcie myślenia uznaje się pogląd, że jednostki w swoim zachowaniu nie kierują się fizycznymi cechami przedmiotów, ale ich znaczeniem. Zastąpiono tradycyjne pojęcie „bodźca” pojęciem wiadomości.

Współczesną psychologię poznawczą interesują nie tylko rodzaje i treść napływających do jednostki informacji ze świata zewnętrznego, | zagadnienie „kontekstu znaczeniowego” informacji dla jednostki, ale także funkcjonowanie wiadomości¹, a ponadto nie tylko aktywny sposób przyswajania napływających doń informacji, ale także „wychodzenie poza dostarczone informacje”^{2 3}, swoista „aktywność innowacyjna”, niestereotypowa i niestandartowa, wzbogacająca dotychczasowe „doświadczenie informacyjne” jednostki’ itp.

We współczesnej pedagogice wczsnoszkolnej sformułowano w zarysach koncepcję tzw. „pedagogicznego podejścia sytuacyjnego” i tzw. „percepcyjno-innowacyjny” sposób uczenia się dzieci. Pojęcie tzw. i „kontekstu sytuacyjnego” czy też „kontekstu znaczeniowego” występującego w określonej sytuacji należy do podstawowych zagadnień w nurcie myślowym współczesnej psychologii poznawczej. Ponadto, uznajemy tezę, że podstawowym doświadczeniem jednostki, warunkującym rozwój, jest doświadczanie językowe w ujęciu semiotycznym. Paradygmatem edukacyjnym, urzeczywistnianych w mniejszym lub większym stopniu, jest następujący paradygmat w ujęciu schematycznym: P — J — O. P — oznacza podmiot poznający, a więc ucznia;

J — znaki językowe; O — obiekty funkcjonujące w otaczającym dziecko świecie, przedmiot poznania. Tak więc, podmiot poznający napotykając znak mający określone znaczenie dowiaduje się o pewnych obiek-im li, które te znaki symbolizują. Edukacja wczesnoszkolna, teoretycznie tkwiąca w nurcie myślowym współczesnej psychologii, sprowadza nę w istocie rzeczy do poznawania przez dzieci znaków językowych, mających określone i kontekstowe znaczenie, w obrębie różnych k in imków kształcenia — polonistycznego, matematycznego, środowis-kowego, plastycznego, muzycznego, technicznego i zdrowotnego.

4. FILOZOFICZNE ŹRÓDŁA WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI WCZESNOSZKOLNEJ

Pedagogika jako nauka zajmuje się rozwojem i edukacją człowieka, pedagogika zaś wczesnoszkolna tylko fragmentem rozległej dziedziny wiedzy — rozwojem i edukacją dzieci w młodszym wieku szkolnym.

l ak więc naukowe uprawianie pedagogiki wczesnoszkolnej wymaga Im mułowania pytań naczelnych: kim jest człowiek? kim jest rozwijające się dziecko? Odpowiedź na wymienione pytania można odnaleźć w filozoficznych koncepcjach człowieka. Mają one wyraźnie implikacje pedagogicznej^ konkluzji sądzę, że dla rozumienia współczesnych koncepcji edukacyjnych ważne są ich filozoficzne korzenie.

Filozoficzne koncepcje człowieka mają, moim zdaniem, istotne implikacje dla współczesnej pedagogiki wczesnoszkolnej. W dalszej mializie wskażę na niektóre konsekwencje pedagogiczne „filozoficznych wizerunków” człowieka.

W analizie „filozoficznych wizerunków” człowieka ważne są dwa pojęcia, a mianowicie pojęcie istoty i pojęcie istnienia czy egzystencji. Wzajemne relacje istnienia i egzystencji są podstawą różnych koncepcji filozoficznych człowieka. Tak więc koncepcje teistyczne i naturalistycz-iic przyjmują za podstawę swoich rozważań tezę, że „istota” określa odpowiednie formy egzystencji człowieka, natomiast koncepcje egzys-lencjalistyczne, marksistowskie, psychoanalityczno-humanistyczne, personalistyczne, fenomenologiczne — że egzystencja człowieka kształtu je jego istotę. W obrębie poszczególnych koncepcji występuje oczywiście znaczne zróżnicowanie uwarunkowanie przede wszystkim sposobem ujmowania pojęcia istoty i pojęcia egzystencji.

W teistycznej koncepcji człowieka, opartej na dogmatach religijnych, przyjmuje się pogląd, że powstanie człowieka posiada charakter nadnaturalny. Stworzyła go istota wyższa na swój „obraz i podobieństwo” i wyznaczyła mu określony sposób istnienia. Psychika jednostki,

53

1

   Por. T. Tomaszewski Ślady i wzorce. Warszawa 1984, WSiP.

2

   Por. I. Bruner Poza dostarczone informacje. Warszawa 1978, PWN.

3

   J. Kozielecki Koncepcja transgresyjna człowieka. Warszawa 1988, PWN.