skanuj0081 2

* Teoretyczne i praktyczne problemy porozumiewania się z osobnikami wadliwie mówiącymi winny siać się przedmiotem osobnego, gruntownego opracowania.

^J W tej sprawie wypowiadali się T. Antkowski [2],L. Kaczmarek [82]orazJ.T. Kaniii ' (96). a także autorzy amerykańscy |164j.    • ' •

. ⁰ Rozgraniczenie tych dwu rodzajów' deformacji wymowy znajdujemy w podręcznikach logopedii. O wadliwych realizacjach fonemów języka rosyjskiego pisał F. F. Rau (153,271— *—337).

" Por. też uwagi wypowiedziane przez językoznawcę rumuńskiego A. A w ratua (4).

^l* Pionowych, okresowo ponawianych, podłużnych.

Terminy przeprowadzonych badań:

Badanie I

1. dzień: 24.3.1970. wiek chłopca: 5; 10, 11

	>»	14.4.1970, „	1*	5; 11.
3.	•1	21.4.1970, ,,	t*	5; 11, 8
4.	II	28.4.1970, „	19	5; 11,15
5.	19	11.5.1970,' „		5; 11, 28
6.	99	3.6.1970, „	19	6; 0,22

Badanie II    . .._;

7. dzień: 23.6.1971, wiek chłopca: 7i 1> 10

Badanie III

8.    dzień: 24.2.1972, wiek chłopca: 7; 9,11

9.    ”    23.3:1972    "    "    7;    10,10

10.    ”    23.5.1972 . ^H    " . 8;    0,10

.    11. - ^M    4.6.1972    ”    ”    8;    0,22

12.    ^M    11.1.1973    ”    ”    8;    6,29

* Prób? Stambak omawia H. Spionek [171].

*    ⁵ Zagadnienie sprawności narządów mowy omawiam w osobnym artykule [85].

• 19 Uzależnienie od systemu przyswajanego języka opiera się na tym, że zakres występowa* nia pewnych dystynkcji fonologicznych (przeważnie sekundarnych) jest w poszczególnych językach odmienny, np. samogłoski nosowe występują tylko w niektórych językach.

¹¹ Substytucji samogłosek wysokich iy przez w nic notowal.L. Kaczmarek [82], mimo i2 poddawał analizie wyjątkowo bogaty materiał (wypowiedzi 300 dyslalików).    ^

^u Samogłoska n nic zajmuje dokładnie pozycji centralnej, lecz jest nieco przesunięta do tyłu, por. Ben ni [14].    •

^:' Zasady tej klasyfikacji, wyłożone przez B. Wierzchowską w pracach [192; 193], zostały praktycznie zastosowane w jej podręczniku [194] oraz w rozprawie [191J.

^{J +} Graficznie możne je przedstawić na czworokącie samogłosek polskich:

¹⁴ Naglosowa grupa w tych wyrazach jest rezultatem reedukacji.

13 Nawiasem dodam, że wyrazy z. t lub k, wymawiane w tej same; pozycji obocznie, liczone były dwukrotnie. Takich wszakże przykładów było zaledwie kilka.

^,r> Z pozostałych przypadków występowania / w grupie spółgłoskowej trzy razy odno-lowano grupy fu ( I raz w nagłosie i dwa razy w śródglosie) oraz śródglosową crupę Tak więc i 13 rn/y występuje w grupie śródgłosowej; 1 raz w grupie nagłosowej. W związku z. tym warto dodać, że liczba przykładów z / po/a grupami spółgłoskowymi w poszczególnych pozycjach niemal się równoważy: nagłos—30, śródgłos — 30, wygłos—27. Dla k w grupie spółgłoskowej odpowiednie liczby wynoszą: nagłos — 20, śródgłos — 46, wygłos — 5 (4 ra/y grupa •nk, 1 raz grupa z 6 preykładów występowania k poza grupą spółgłoskową 4 przypada na nagłos, po jednym na śródgłos i wygłos.

„Dźwięki k i t mogą pojawiać się także w dwóch wariantach kombinatorycznych. Z wypowiedzi Grummonta wynika, że pewne dziecko używało zębowego dźwięku zwartego wyłącznie interwokalicznie. tylnojęzykowego zaś w nagłosie i wygłosie (np. catcau 'gUtcau’, ciitinc 'cuisinc*, cole 'easse", pot i 'partir\ peuieu 'monsieur', pcii 'merci', quepic ’qui pique*); zębowa w nagłosie staje się przy tym wclarną {cotik ’du sucre’, cotipć ‘souper’), tylna sycząca wymienia się w śródgłosic na zębową (cole ’cache’\ I oinlie 'bougie'), a tylna zwarta przesuwa się w wyniku metatezy do nagłosu (cnpel ’paquct’, cópou 'beaucoup', coupe ^,bouquet')*\

ⁿ Por. K. Ohncsorg (146,24—28]. W języku córki autor zjawiska tego nic stwierdził [145], i* Spółgłoski nosowe poszczególnych języków wykazują w rozwoju historycznym również dużą odporność, por. L. Zabrocki [202].

¹⁹    MAGP (127a, t. VI, mapa 280] pokazuje, żc postać ńl ma ma zasięg ogólnopolski,

²⁰    Szczegóły znajdziemy m. In. w moim artykule [W].

³¹ K. Ohr.esorg uznaje pojawienie się / w miejsce r za typową cechę języka dzieci różnych narodowości [149].

³³ Jak wykazują badania T. Bartkowskiej [7], u dzieci czteroletnich obserwuje się brak przyswojenia dystynkcji ś—s już. tylko około 5% u trzylatków odsetek ten jest trzykrotnie wyższy, a więc wynosi około 15%.

³⁵ Nic bez wpływu może tu być też fakt, źc w języku polskim dźwięk/podlega w grupach spółgłoskowych -fsk-, fsp-, fsyp redukcji, np. krufesk'i 'królewski', rarfask’/ 'warszaw'ki^-; spuuełsHy -współczesny'; sy/ąi 'wschodzi'.

‘^Ą M. Sceman [166,161 ] zauważa, żc/jest najczęściej dodawanynułźwiękiem. Na zasadzie luźnego nawiązania należy zaznaczyć, że epentcza może w zabnrzcniach mowy występować również, w postaci sylaby. Mój na przykład rówieśnik z 11 klasy szkoły podstawowej mówił kataimsze ‘kamasze’, furmatanka 'furmanka’.

^ł* System wymawianiowy naszego chłopca uzupełnia! się wolno. We wspomnianych okresach (zob. przyp. 2") składały się nań głoski: w J: a, o, ii, m, n, />, t, k,f, i, u, I, w II: dochodzą (y), /, (•*); will ponadto: (c), v, s.

Uwaga: W nawiasach — dźwięki, które pojawiły się tylko w jednym wyrazie.

Rozwój wokalizmu można obrazowo pokazać na trójkącie samogłoskowym: rys.!. przedstawia stan podczas pierwszego badania, a rys. 2. — badania trzeciego. Linie ciągłe oznaczają stałe substytucje, linie przerywane — wahania w używaniu dźwięków. W kółeczku znajdują się dźwięki, które dziecko już wymawia.

203