34

W początkach XX wieku i w okresie międzywojennym teoretyczne i praktyczne problemy pracy kulturalno-oświatowej podejmowali głównie reprezentanci pedagogiki społecznej (Helena Radlińska, Kazimierz Korniło-wicz i inni). Interesujące nas zjawiska stanowiły ważny element szeroko pojmowanej pracy oświatowej. Założenia pracy oświatowej - a tym samym także pracy kulturalnej - akcentowały idee poszukiwania tożsamości jednostkowej, grupowej i narodowej upatrując w tym najbardziej efektywną drogę do minimalizowania deficytów ekonomicznych (materialnych) i edukacyjnych (duchowych). H. Radlińska (1971, s. 225) konstatowała, że „...największą trudność stanowi ukazanie człowiekowi z «nizin», że jest dziedzicem kultury, ma być jej uczestnikiem czynnym, współtwórcą nie tylko dóbr materialnych, lecz także duchowych”. Natomiast potrzebę modyfikacji pojęcia pracy kulturalnej postulował K. Korniłowicz w artykule o znamiennym tytule Pomoc w tworzeniu jako zadanie pracy kulturalnej: „Nie chodzi już tylko o szerzenie wartości kulturalnych, o ułatwianie dostępu do nich jednostkom i grupom - linią przewodnią staje się pomoc w tworzeniu.” (Korniłowicz 1976, s. 135).

Idee te nabrały swoistej mocy w okresie powojennym, gdy w pracy kulturalno-oświatowej upatrywano możliwość osiągnięcia zmian w świadomości społecznej zgodnych z obowiązującą wówczas ideologią. Doktrynalny punkt widzenia był napędem, skądinąd przełomowych dla przyszłości działań takich jak np. walka z analfabetyzmem. Przed pracownikami kultury stawiano zadania agitacyjne i propagandowe (Kargul 1986, s. 50-66).

Od 1956 roku następuje powolny okres powrotu do źródeł, który w różnych swoich odmianach trwał aż do końca lat osiemdziesiątych. Wprawdzie pracownicy i placówki kulturalno-oświatowe wchodzili w skład tzw. „frontu ideologicznego", to jednak śledząc uważnie i bezstronnie ich działalność, można było wyraźnie dostrzec dość powszechne dążenie do profesjonalizacji zawodowej, w której działania „ideologiczne” stawały się z czasem rytualnym marginesem. Przejawem tych tendencji było coraz powszechniejsze w tym środowisku zawodowym przekonanie, że istotnym czynnikiem kreującym program i treści działania placówek kulturalno-oświatowych nie są zadania o charakterze ideologicznym a przede wszystkim potrzeby i aspiracje środowiska (Niżnik 1977).

W latach siedemdziesiątych poszerza się obszar inspiracji teoretycznych, które przyswajane są przez teorię i praktykę pracy kulturalno-oświatowej. W coraz większym zakresie teoria pracy kulturalno-oświatowej korzysta z osiągnięć psychologii społecznej czy teorii organizacji i zarządzania. Powstają prace, które dokonania z tych dziedzin przenoszą na grunt pracy kulturalno-oświatowej (Czamiawska, Nocuń, Szmagalski 1985).

W wyniku zmian ustrojowych przełomu lat 1989/90 placówki kulturalno-oświatowe przekazane zostały samorządom terytorialnym w charakterze

\

mienia komunalnego, co wraz z reforma gospodarcza i jej twardymi regułami gry rynkowej spowodowało zupełnie nowe warunki ich funkcjonowania. Jest sprawa przyszłości, jak dalece skutecznie uda się pracownikom i placówkom kulturalno-oświatowym odnaleźć swoje miejsce w życiu społecznym. Aktualnie można dostrzec, iż następuje okres, w którym zarówno pracownicy, jak i zarządzane przez nich placówki staja się maksymalnie otwarte na to wszystko, co zachodzi w otaczającym je środowisku społecznym. Coraz szerzej toruje sobie drogę i uzyskuje rezonans pojęcie animacji społeczno-kulturalnej,

której główna funkcja postrzegana jest przez A. Nobisa jako ..... ożywianie

środowiska lokalnego doprowadzające do ujawnienia jego potrzeb oraz realizacji jego wartości kulturalnych, co należy przeprowadzić siłami samego środowiska" (Nobis 1990, s. 35).

Teoria pracy kulturalno-oświatowej czerpie bardzo wiele inspiracji ze swojej tradycji. Wiele z myśli i idei zabłysło w początkach lat dziewięćdziesiątych nowym, aktualnym światłem. Jednocześnie zaś, współczesna cywilizacja niesie nowe zjawiska i problemy (demokracja, prawa człowieka, samorządność, ekologia itp.), które w znacznym stopniu kształtują tematyczny obszar pracy kulturalno-oświatowej. Wraz z przemianami ekonomicznymi zachodzącymi w kraju, także i pracownicy kulturalno-oświatowi coraz częściej odwołują się do mechanizmów i umiejętności, które do niedawna były kojarzone przede wszystkim z pracownikami instytucji gospodarczych (przemysł, handel itp.). Coraz częściej w programach szkolenia i doskonalenia zawodowego pojawia się tematyka teorii i praktyki marketingu czy kształcenie umiejętności negocjacyjnych. Tak jak to można dostrzec w krajach wysoko rozwiniętych, także u nas dostrzeżono niezbędność tych zakresów wiedzy i umiejętności dostosowanych do działalności instytucji nie nastawionych na zdobywanie zysku (tzw. non-profit organizations). Nowe oczekiwania i wyzwania, jakie stawia przed działalnością kulturalną tak szybko zmieniająca się współczesność znajdą prawdopodobnie już w najbliższych latach także odbicie w teoretycznych przesłankach pracy kulturalno-oświatowej.

Pytania:

1.    Wymień instytucje upowszechniania kultury działające w Twoim środowisku lokalnym i określ ich zadania społeczne.

2.    Scharakteryzuj metody i formy pracy kulturalno-oświatowej.

Literatura zalecana

Burdowicz-Nowicka M., Ludzie kultury - inicjatywy kulturalne, w: pr. zb. „Przemiany form życia kulturalnego w warunkach narastającego kryzysu i rcłonn systemowych”. Warszawa 1989. IFiS PAN.