Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego6

Porozumiewanie się z innymi nie jest wcale łatwe. Nieporozumienia zdarzają się często i właściwie nie powinny nas dziwić, jeśli uświadomimy sobie, jak różni są ludzie, jak różne informacje przekazują, a zwłaszcza jak różne intencje przyświecają im, gdy zabierają głos. Mimo wszystko porozumienie między ludźmi jest możliwe, jeśli spełnione zostaną odpowiednie warunki.

Pierwszym i podstawowym warunkiem udanej komunikacji językowej jest jak najlepsze opanowanie kodu językowego, znajomość słownictwa i gramatyki, czyli sprawność językowa. Wszelkie błędy językowe grożą nieporozumieniami. Dlatego zarówno nadawca, jak też odbiorca muszą dobrze poznać język. Zna język ten, kto wie, jak rozumieć cudze i jak tworzyć poprawnie własne komunikaty, jak odróżniać zdania poprawne od zdań niegramatycznych, jak rozpoznawać wieloznaczność wyrazów i konstrukcji itd.

Nie zawsze jednak, nawet gdy ktoś zna dobrze słownictwo i gramatykę danego języka, jest w stanie porozumieć się z innymi. Trzeba jeszcze wiedzieć, jak należy się zachowywać językowo w różnych sytuacjach i w kontaktach z różnymi partnerami. Potrzebne jest zwłaszcza rozpoznanie relacji społecznej łączącej rozmówców. Inne środki językowe stosujemy, gdy relacja jest równorzędna (rozmawiają koledzy, rówieśnicy, osoby dobrze znające się nawzajem), a inne, gdy jest nierównorzędna (szef - podwładny, rozmówca starszy wiekiem, obcy). Inaczej mówiąc: warunkiem skutecznego porozumiewania się jest sprawność socjolingwistyczna, polegająca na dostosowaniu komunikatu do pełnionych przez nadawcę ról społecznych w danej wspólnocie językowej.

Co więcej, nasze zachowanie językowe staramy się przecież dopasować do konkretnej sytuacji, miejsca, czasu, tematu rozmowy, do tego, co już było wiadome wcześniej. Jeśli ktoś panuje nad wszystkimi składnikami danego aktu komunikacji językowej, znaczy to, że posiadł sprawność sytuacyjną w użyciu języka. I odwrotnie: jeżeli ktoś nie panuje nad sytuacją, może okazać się nieskuteczny - zamiast pozyskać rozmówcę, obrazi go, zostanie źle zrozumiany lub nie zrozumiany w ogóle. Sprawność sytuacyjna jest umiejętnością bodajże najtrudniejszą, ponieważ wymaga dostrzegania wielu szczegółów, które mogą usprawnić lub zakłócić porozumienie.

Ostatnim warunkiem udanej komunikacji jest umiejętność osiągania zamierzonego celu komunikacyjnego za pomocą wybranych środków językowych. Sprawnie posługuje się językiem ten, kto dobiera środki językowe w taki sposób, że odbiorca w rezultacie otrzymuje informację jasną, zrozumiałą i pełną. Podobnie, jeżeli ktoś chce nakłonić odbiorcę do zrobienia czegoś i stosując właściwy komunikat językowy osiąga cel - odbiorca wykonuje polecenie, znaczy to, że nadawca posiadł sprawność pragmatyczną (Przybylska 2002).

A zatem, do zakresu sprawności komunikacyjnej wchodzi sprawność językowa, socjolingwistyczna (społeczna), sytuacyjna i pragmatyczna.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. I. Pragmatyka jest jednym z ważniejszych działów językoznawstwa, zajmujących się skutecznym działaniem człowieka poprzez użycie środków językowych. Zajmuje się związkami, zachodzącymi między znakami języka a ich użytkownikami, podpowiada, jakiego rodzaju środków językowych powinien użyć nadawca, by odbiorca zareagował zgodnie z jego życzeniem.

2. Nie rozumiemy np. komunikatów, w których występują wyrazy, których nie znamy, np. Janek dostał na urodziny w prezencie kerlazonę (?). Nie zawsze rozumiemy komunikaty o błędnej strukturze gramatycznej: Biorąc do ręki gazetę, ta informacja rzuciła mi się w oczy bądź komunikaty, które dopuszczają różną interpretację, nie dostarczając zarazem wskazówek, która jest właściwa: wybór Marii (nie wiadomo, czy wybrała Maria, czy też wybrano Marię).

3. Por. dwa przykłady świadczące o brakach w sprawności językowej, socjolingwistycznej (społecznej) i sytuacyjnej. Znany współczesny polityk udziela dziennikarzowi wywiadu: Im wyżej małpa wchodzi na drzewo, tym wyżej odsłania tyłek. Nie mogę zrozumieć polityków, którzy mając ewidentną skazę na życiorysie, pchają się na takie poziomy, gdzie jest oczywiste, że zostaną dokładnie prześwietleni („Gazeta Wyborcza”). Ogłoszenie w prasie: Z okazji żałoby składamy naszemu szefowi wyrazy szczerego współczucia. Pracownicy biura.

1.5. Współczesne sposoby komunikowania się

Człowiek od wieków chciał się komunikować z drugim człowiekiem także na odległość. W najdawniejszych czasach używał w tym celu tam-tamów, rogów, piszczałek, korzystał też ze środków wizualnych, np. z dymu (w ciągu dnia) czy z pochodni (w nocy).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Najbardziej chyba oryginalnym sposobem porozumiewania się („mówienia”) jest gwizdanie. Język gwizdany wynaleźli Guanchowie z Wysp Kanaryjskich, którzy dzięki temu mogli się skutecznie bronić przed najazdami Portugalczyków i Hiszpanów. Język świstany, na wzór dźwięków ptasich, wymyślili mieszkańcy wsi w Wietnamie w celu porozumiewania się we mgle przez rzekę, przecinającą ich miejscowość. Kody gwizdane, świstane i bębnione opierają się na wzorcu melodycznym charakterystycznym dla języków tonalnych.

Momentem przełomowym w zakresie komunikacji stało się wynalezienie pisma. Do niedawna korzystaliśmy z informacji przekazywanych na papierze (listy, wydruki, czasopisma itp.), dzisiaj coraz częściej odbieramy je za pośrednictwem elektronicznych serwerów - chcąc dotrzeć do informacji, wystarczy wejść do świata wirtualnego, który istnieje w formie elektronicznego zapisu. Szybko rośnie liczba ludzi korzystających z multimediów - można zorganizować konferencję wideo, czytać pocztę e-mail, ogłaszać wiadomości w internetowych grupach dyskusyjnych. „Komputer pozwala na posługiwanie się rozmaitymi sposobami społecznej komunikacji: audialnymi, wizualnymi, werbalnymi, niewerbalnymi, audiowizualnymi; jak gdyby powtarza i zbiera wszystkie wcześniejsze doświadczenia komunikacyjne i dodaje nowe: interaktywność, symulację, wirtualizację” (M. Hopfinger, Między reprodukcją a symulacją rzeczywistości. Problemy audiowizualności i percepcji, w: Od fotografii do rzeczywistości wirtualnej, Warszawa 1997: 20).

Do najbardziej znanych i efektywnych współczesnych kanałów komunikacji należy bez wątpienia Internet (ang. skrót od: intemational net ‘sieć międzynarodowa’) - międzynarodowa sieć sieci komputerowych, stworzona w celu wymiany informacji i docierająca prawie do wszystkich zakątków kuli ziemskiej. Podobnie jak w mass mediach, za pomocą Internetu przekazuje się informacje milionom ludzi, ale możliwe jest także prowadzenie całkowicie prywatnej rozmowy. Stwarza ogromne możliwości taniej, globalnej i szybkiej, wręcz błyskawicznej informacji, dlatego korzysta z niego coraz więcej użytkowników. Jeśli uzyskujemy jakieś informacje z Internetu, to znaczy, że ktoś wcześniej umieścił je w sieci jako ogólnodostępne. Oprócz niewątpliwych korzyści Internet niesie ze sobą również zagrożenia. Praktycznie każdy użytkownik sieci może udostępnić w nim określone informacje, ale twórca informacji nie ma możliwości sprawdzenia, kto z nich korzystał i w jakim celu to uczynił. Psychologowie zwracają uwagę na jesz-