Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego6

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Znak @ nazywany jest w Polsce małpą. Jednak przy podawaniu adresu internetowego np. osobie rosyjskojęzycznej nie użyjemy dosłownego tłumaczenia tego wyrazu -oóe3bXHa. Z pewnością nas nie zrozumie (po rosyjsku znak ten nazywany jest coCawa). Podobnie jest w wypadku osoby anglojęzycznej, gdzie poi. małpa to nie monkey, lecz at.

Niektóre ze znaków mogą być znakami naturalnymi (łzy jako wyraz silnego wzruszenia, radości bądź smutku; gorączka jako objaw choroby). W przypadku znaków naturalnych istnieje naturalny związek między zjawiskiem a symptomem (oznaką, treścią znaku), który nie został świadomie nadany w celu poinformowania jakiegoś odbiorcy, lecz odbiorca wiąże go z pewną treścią (kałuże na ulicy świadczą o tym, że pada lub padał deszcz). A zatem znaki naturalne opierają się na istniejącym w sposób naturalny (czyli nie ustanowionym przez człowieka) związku między formą znaku a jego treścią. Aby uchwycić taką relację, wysilamy swoją tj. odbiorcy, świadomość. Ale przecież nie istnieje podobnie zaangażowany nadawca informacji. Nie po to np. na niebo wtacza się czarna chmura, żeby zapowiedzieć deszcz. Takie znaki są po prostu objawami (symptomami) jakichś procesów, są jednostronne - istnieją tylko w świadomości odbiorcy.

Kryterium jednostronności (znaki nie mają nadawcy, mają tylko odbiorcę) stanowi podstawę do rozróżnienia znaków na objawy i obrazy. Znakiem-objawem nazywamy znak, w którym związek między formą a treścią opiera się na relacji przyczynowo-skutkowej. Skoro deszcz jest przyczyną kałuż, a same kałuże skutkiem padającego deszczu, to kałuże nazwiemy naturalnym znakiem-objawem (znaki-objawy to inaczej oznaki, wskaźniki lub symptomy).

W przeciwieństwie do objawów swojego nadawcę mają obrazy (ikony). Istota znaku obrazowego (ikonicznego) wyraża się w podobieństwie formy i znaczenia. Ideę deszczu odda np. rysunek ukośnych kresek (przypomnijmy odpowiedni znak drogowy ostrzegający o miejscu częstych wypadków spowodowanych śliską nawierzchnią jezdni ze względu na opady deszczu). Znakiem-obrazem może być też np. fotografia. Związek między formą znaku-obrazu a jego treścią opiera się na relacji podobieństwa, czyli znak pod jakimś względem naśladuje i przypomina nam to, co oznacza.

Inaczej jest, gdy wypowiadamy „deszcz”. Wymówione słowo kojarzymy z określonym znaczeniem nie na zasadzie faktycznej przyległości czy podobieństwa, lecz na mocy konwencji (powszechnego porozumienia). To z kolei daje podstawę do wyróżnienia znaków umownych (inaczej: konwencjonalnych, sygnałów). Jako znaki dwustronne (tzn. i nadawca, i odbiorca wiąże je z tą samą treścią) pozostają w opozycji do znaków naturalnych (jednostronnych). Ich znaczenie zostało ustalone przez ludzi w wyniku uzgodnienia, konwencji. Jeśli nie znamy jednak tej odpowiedniej umowy, nie możemy odebrać treści znaku ani też celowo go wysłać. Dlatego, chcąc się w obrębie jakiejś wspólnoty porozumiewać, musimy się mowy znaków uczyć - wtedy możemy ich świadomie używać jako odbiorcy i jako nadawcy. Ta grupa znaków ma określoną wartość tylko w pewnym układzie, systemie. Zostały one umownie skojarzone z określonymi obiektami (np. czerwone światło oznacza „stój, zatrzymaj się”). Raz przyjęta konwencja obowiązuje każdego członka danej społeczności (zmiana jest możliwa tylko pod warunkiem, że zostaną o tym powiadomieni wszyscy użytkownicy).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Umowność relacji forma - treść {znaczenie) trafnie wyjaśnia tytułowa bohaterka dramatu Romeo i Julia Szekspira: „Czymże jest nazwa? To, co zowiem różą, pod inną nazwą równie by pachniało”. Rzeczywiście, tak samo pachnie polska róża, rosyjska po3a, ukraińska mpoAHÓa (poofca), białoruska pyotca, czeska ruże czy niemiecka Rosę. Zależy to tylko od umowy.

Sygnały (znaki konwencjonalne) mogą być podobne do rzeczy oznaczonej (np. rysunki: zakaz palenia, nie wolno fotografować). Między sygnałami a oznaczonym przedmiotem może także nie istnieć żadne materialne podobieństwo. Jak było wspomniane, w tym wypadku mówimy o symbolach. Symbol oddaje dwustronną naturę znaków konwencjonalnych.

A zatem, rozróżniamy dwie podstawowe grupy znaków: pierwsze z nich, symptomy, opierają się na występujących w przyrodzie zjawiskach (np. ciemna chmura jest znakiem nadchodzącego deszczu), drugie, symbole, są rezultatem ludzkiej pomysłowości i - jak powiedzieliśmy - tworzą kod dwustronny, tzn. nadawca i odbiorca wiążą je z tą samą treścią. Do drugiej grupy należą:

1. Piktogramy - (łac. pictus ‘malowany’ i greckie gramma ‘litera’) znaki pisma obrazkowego, a także napis wykonany tym pismem; używane są w miejscach publicznych; do nich zaliczamy także ikony (greckie eikon ‘obraz, wizerunek’) używane w komputerach.

2. Logo - (ang. logo z greckiego logos ‘słowo, znak’) znak rozpoznawalny firmy lub produktu, rozpowszechniany za pomocą reklamy; może mieć formę rysunku, posługuje się też literami lub cyframi, niekiedy przyjmuje formę symboliczną.

3. Ideogramy - (greckie idein ‘widzieć’ i gramma ‘litera’) znaki graficzne oznaczające rzeczy i pojęcia, np. symbole chemiczne; stosowane także w komunikacji internetowej, np. W/ - wulkaniczne pozdrowienie; {} - uściski.

4. Emotikony - (ang. emoticons\ emotion ‘uczucie’ i icon ‘symbol’), inaczej zwane smileys (uśmieszki, minki, buźki), czyli symbole wyrażające za pomocą kilku znaków komputerowej klawiatury różne stany emocjonalne - jeżeli odwrócimy je o dziewięćdziesiąt stopni, to zauważymy uproszczony wyraz twarzy, np. :-) - uśmiech; :-)) - szeroki uśmiech; ;-) - uśmiech ironiczny; :-P - pokazanie języka; :-( - dezaprobata; :-|| -złość; :-o - zdziwienie (krzyk, szok); %-) - zmęczenie; X= - trzymam kciuki; T_T -łzy jak grochy; -(( - głęboki smutek itd. Początkowo „buźki” były tylko rodzajem żartów, z biegiem czasu okazały się jednak doskonałym sposobem unikania nieporozumień i jlame wars (wojen namiętności). Słowo pisane można przecież interpretować na wiele sposobów, włączenie w odpowiednich miejscach tekstu symbolicznych minek zapobiega zaś mylnemu rozumieniu zamysłu autora. Dobrze dobrany symbol niejednokrotnie jest w stanie zastąpić całe zdanie (za: Netopedia@TechTech.pl oraz M@nacy).

5. Znaki-symbole - charakterystyczne dla religii, nauki, sztuki; ich treści są ukryte, aby je zrozumieć, potrzebna jest określona wiedza.

6. Znaki językowe - najistotniejszym wyróżnikiem znaków systemu językowego jest fakt, że mogą się one ze sobą łączyć zgodnie z ustalonymi i obowiązującymi regułami i tworzyć większe całostki, tzn. możemy z prostych znaków budować bardziej skomplikowane, takie jak morfem, leksem czy wypowiedzenie (o znakach językowych szerzej będzie mowa w następnym podrozdziale).

Warto w tym miejscu wspomnieć, że w zależności od kodu znaki mogą informować o czymś zupełnie innym, np. klepsydra wskazuje, że komputer wykonuje polecenie, ale też od XV wieku jest znakiem przemijania, który ma przypominać o nadchodzącej