Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego4

2. Nie wydaje się możliwe, aby udało się oddzielić w ostry sposób pojęcia języka i dialektu. Używany też bywa terniin etnolekt (język określonej grupy etnicznej), lecz i on pojawia się w dwóch funkcjach: albo po to, by uniknąć dyskusji na temat rozgraniczenia dwóch pierwszych terminów, albo dla opisu związku języka i grupy etnicznej z punktu widzenia etnografa czy etnologa. Można mów’ić o etnolektach Pigmejów, stanowiących wyraziste grupy etniczne czy typ antropologiczny, ale prawdopodobnie nie ma języka pigmejskiego (Pigmeje posługują się językami sąsiadów; przypuszczalnie wyjątkiem jest „pigmej-ski” język mbum z grupy adamawskiej rodziny bantu). Gdy by uznać nadrzędność kryterium etnicznego, czego zresztą często sobie życzą sami użytkownicy, to np. serbsko-chorwacki byłby nie jednym językiem, lecz trzema używanymi w trzech państwach przez trzy narody, czego oficjalnie dokonano deklarując istnienie serbskiego, chorwackiego i bośniackiego. W wielu przypadkach zawodzą kryteria „obiektywne”, lingwistyczne, obejmujące charakterystykę gramatyczną, jak i kryterium etniczności oraz kryterium społeczne - nie jest jasne rozgraniczenie języka i dialektu. Mimo powyższych zastrzeżeń internetowa lista lingwonimów (nazw języków) na początku 2002 roku obejmowała około 7500 jednostek.

3. Adresy internetowych list lingwonimów:

http://ourworld.compuserve.com/homepages/LPS/la.html; http://mercury.saic.com/tonguetied/langua-ge.html; http://www.zompist.com/numbers.shtml; http://www.uUisoft.demon.com.uk/Ianguage.html; http://www.tesarta.eom/www//resources/languages.html.

4. Publikacja Alfreda M. Majewicza z 1989 roku Języki świata i ich klasyfikacja zawiera listę 5674 nazw, w tym również języków wymarłych. Rozwinięte odmiany pisane, jak podaje Walter Ong, autorytet w tej dziedzinie, ma tylko 78 języków.

Nierówna jest geograficzna dystrybucja języków. Niewiele ponad 100 języków ma powyżej miliona mówiących. Zwolennicy liberalnego traktowania kryteriów lingwistycznych uważają, że najwięcej jest języków w Papui-Nowej Gwinei - około 3000. Sceptycy podają liczbę 740. Blisko 2000 używają także mieszkańcy Afryki (według sceptyków - 572). W Europie używa się około 110 języków.

A zatem językoznawstwo - to wiedza o języku, nauka zajmująca się językiem. Ponieważ językiem zajmują się także inne dyscypliny naukowe (np. logika, psychologia, filozofia, socjologia), językoznawstwo często określa się jako naukę, dla której język jest głównym przedmiotem badań.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Używając wyrażu .język” ma się zwykle na myśli język naturalny, tj. taki, który powstał drogą naturalnego, spontanicznego rozwoju (szerzej zostanie to wyjaśnione we właściwym miejscu).

Właściwe językoznawstwo powstaje w XIX wieku, a jako nauka z wyraźnie określonym przedmiotem, celem, metodą badań zaczyna się w początkach XX stulecia wraz z powstaniem strukturalizmu. Mimo iż tradycja językoznawcza liczy sobie ok. 3000 lat (pierwszym naukowym opisem języka sanskryckiego jest gramatyka Paniniego) językoznawstwo, podobnie jak literaturoznawstwo i kulturoznawstwo, jest stosunkowo młodą, odrębną dziedziną nauki. W dawniejszych wiekach wspólne działania tych nauk i językoznawstwa określano mianem filologii. XX-wieczne teorie językoznawcze to m.in. strukturalizm, gramatyka transformacyjno-generatywna, kognitywizm. Aby więc zrozumieć istotę językoznawstwa, trzeba określić, co to jest język.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Strukturalizm (inaczej: językoznawstwo strukturalne) to kierunek w lingwistyce rozwijający się od początku XX wieku. Jego twórcą był Szwajcar Ferdynand de Saus-sure. Do podstawowych założeń metodologicznych strukturalistów należy odróżnianie języka jako tworu abstrakcyjnego i społecznego od mówienia, które jest procesem konkretnym i jednostkowym. Kognitywizm (językoznawstwo kognitywne) to kierunek w lingwistyce lat 80. i 90. XX wieku. Według kognity-wistów struktura języka pokrywa się ze strukturą ludzkiego poznania, poznanie zaś opiera się na doświadczeniu. Jeżeli więc doświadczenia poszczególnych grup społecznych są róine, to różnice te muszą się odbijać w językach, którymi te grupy się posługują. Gramatyka transformacyjno-generatywna z kolei to teoria językoznawcza, której twórcą jest lingwista amerykański Noam Chomsky. Dla Chomsky’ego obiektem badań był nie sam tekst, lecz człowiek mówiący i proces tworzenia przez niego wypowiedzi. Próbował on wyjaśnić, jak to się dzieje, że każdy użytkownik języka jest w stanie tworzyć i rozumieć zdania, z którymi nigdy dotąd się nie zetknął (kierunki te zostaną omówione szczegółowo w rozdziale „Współczesna wiedza o języku”).

0.2. Cele i zakres językoznawstwa ogólnego

A zatem przedmiotem językoznawstwa jest język jako właściwy tylko ludziom sposób komunikowania się. Kwestie istoty języka, jego funkcji, struktury i rozwoju są nader ważne, dlatego iż język jest niezbędnym warunkiem myślenia, istnienia i rozwoju społeczeństwa. Poznanie języka jest środkiem do poznania ludzi.

Językoznawstwo to jedna z najstarszych i najbardziej rozbudowanych dyscyplin naukowych. Wszystkie badania językoznawcze można rozdzielić między dwoma podrozdziałami tej nauki - językoznawstwem szczegółowym (konkretnym) i językoznawstwem ogólnym. W odróżnieniu od językoznawstwa ogólnego, które zajmuje się właściwościami, które charakteryzują dowolny język, językoznawstwo szczegółowe bada bądź odrębne języki (językoznawstwo polonistyczne = polonistyka, a także rusy-cystyka, bohemistyka), bądź grupy języków spokrewnionych (slawistyka, germanistyka, romanistyka, turkologia, indoeuropeistyka itd.), bądź języki obszaru geograficznego, na którym są one zgrupowane bez względu na ich bliskość genetyczną (np. balkanistyka, kaukazologia itd.). Językoznawstwo ogólne, jak powiedzieliśmy, bada zarówno cechy ogólne języka jako społecznego sposobu komunikacji, jak też strukturę i zasady funkcjonowania wszystkich języków świata.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Językoznawstwo ogólne jest w zasadzie synonimem językoznawstwa. Pod taką nazwą na uczelniach prowadzi się zajęcia, nazwę tę spotykamy w tytułach podręczników z zakresu językoznawstwa. Do językoznawstwa ogólnego najczęściej zalicza się taką problematykę, jak dzieje językoznawstwa, charakterystykę poszczególnych kierunków i metod badawczych stosowanych przez ich zwolenników, elementy teofii języka (tj. nauki o istocie i strukturze języka). Por. EJO 1999.

Niekiedy proponuje się rozdzielenie kręgu zagadnień będących przedmiotem językoznawstwa ogólnego na dwie grupy: między ogólne językoznawstwo właściwe (w znaczeniu węższym) i językoznawstwo teoretyczne. W takim wypadkujęzykoznawstwo ogólne będzie dyscypliną lingwistyczną badającą wszystkie języki świata i będącą jakby uogólnieniem lingwistyk szczegółowych (fonetyka ogólna, gramatyka ogólna, struktura wszystkich języków jako całość, typologia języków itd.). W odróżnieniu od właściwego językoznawstwa ogólnego do językoznawstwa teoretycznego mogą być włączone tylko te zagadnienia językoznawcze, które odnoszą się najbardziej istotnych cech języka jako zjawiska społecznego w jego relacjach do innych zjawisk rzeczywistości. Ten dział nauki można byłoby określić jako naukę o języku w ogóle, naukę o charakterze i istocie języka. Całość problematyki językoznawstwa ogólnego może być sprowadzona do trzech następujących działów: 1. charakter i istota języka, jego organizacja; 2. relacje języka ze zjawiskami pozajęzykowymi; 3. metodologia językoznawstwa. Jednakże w tradycji lingwistycznej raczej nie rozróżnia się językoznawstwa ogólnego i teoretycznego i wszystkie wymienione zagadnienia są przedmiotem językoznawstwa ogólnego.