57278 skanuj0023 (163)

236 Ruch natuialny ludności Zgooy 237

dożywa kresu tego wieku 53,9*^,J7. Wielkość 53,9% powstała jako stosunek    do /_u; 5

odpowiedni odsetek dla 2001r. wynosi 69,7%.

Oceniając zmianę omawianych wielkości, E. Rosset konkluduje:    okazuje ’

się, że wzrosła nie tylko efektywność urodzeń, wzrosła również — i to w dosyć . poważnym stopniu — efektywność dopływu młodej kadry produkcyjnej w społeczeństwie. Ten podwójny wzrost efektywności potencjału demograficznego jest oczywiście dziełem spadku umieralności. Jak widzimy, walka z przedwczesnymi.. zgonami ma duże znaczenie ekonomiczne**³⁸.

Przeciętne dalsze trwanie żyda (e_x), najbardziej znany parametr tablic . • wymieralności, wyraża średnią liczbę lat, jaką w danych warunkach umieralności ma . jeszcze do przeżycia osoba pochodząca z badanej populacji i będąca w wieka •. x ukończonych lat. Parametr e_x, syntetyzujący ogół czynników, które wpływają na poziom umieralności danej populacji, często używany bywa w porównaniach międzynarodowych

Przeciętnie dalsze trwanie życia noworodka płci męskiej wzrosło w Polsce : w okresie 69 lat (1931/1932^-2001) o 21,5 lat, a noworodka płri żeńskiej o 26,6 lal

Na początku lat sześćdziesiątych XX w. zaczęło się skracać przeciętne dalsze. > trwanie żyda w Polsce. Na przykład, w latach 1960/1961 mężczyzna trzydziestoletni jj; miał przeciętnie do przeżycia jeszcze 41,4 lat, a według tablic z lat 1990/1991 jut tylko 393 lata, natomiast według tablic z 2001 r. trzydziestolatek ma jeszcze do przeżycia ponownie 41,4 lat Przeciętne dalsze trwanie żyda kobiet zaczęło wy-; kazywać nieznaczną tendencję do skracania się na początku lat osiemdziesiątych.

W latach 1960/1961 kobieta trzydziestoletnia miała przeciętnie do przeżycia jeszcze 453 lat, natomiast według tablic z 2001 r. — 33 roku więcej

Interesujące jest porównanie relacji przeciętnej długości trwania życia męź- : czyzn i kobiet w mieście i na wsi. Wartości przeciętnego dalszego trwania życia mężczyzn zamieszkałych na wsi we wszystkich grupach wieku, z wyjątkiem wieku } zero, są większe niż mężczyzn zamieszkałych w miastach. Wartości e_x obliczone dla kobiet były do końca lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku większe w miastach niż y. na wsi. Tablice zarówno z lat 1990/1991, jak i z 2001 r. zmieniły relacje we wszystkich grupach wieku — wartości e_K są większe na wsi niż w miastach.

Szczegółowy obraz zmian wartości e_x przedstawiają tablice 7.44 i 7.45.

Na podstawie wartości przeciętnego dalszego trwania życia (e_g) można ocenić ^ zmiany średniego czasu pozostawania ludności w określonym odcinku wieku (np. w wieku 15-60 lat).

Istota znajdowania owego przeciętnego czasu trwania żyda osób badaną generacji w określonym odcinku wieku opiera się na następującym rozumo-waniu:

l) gdyby w badanej populacji wszystkie osoby żyjące w wieku 15 lat przeżyły J np. wiek produkcyjny (15-60 lat), wówczas średni czas trwania życia w wieku . produkcyjnym wynosiłby 45 lat.

Tablica 7-45

Wartości e, w miastach w procentach wartości e, na wsi osób danej pici w wieku lat w latach 1931/1932,1960/1961, 1990/1991,2001

Wiek	UeSafM				Kdtojr
włacacb	1932/1932	39*0/1961	1990/1991	3001	1931/1932	1960/1961	1990/1991	2001
0	108	100	100	101	112	102	99	99
15	99	99	99	101	107	101	98	99
30	97	98	98	101	106	101	98	99
45	96	97	96	101	104	101	97	98
60	98	97	95	101	105	102	96	98

itićlec Opracowanie włanv n potom* potokicfa tablic troaaU życia

Tablica 7.46

Średnia liczba lat pozostawania w wieko zdolności produkcyjnej

W/wcKfdlnkaic	Wedkig tablic wymnlBotć z la
	1931/1933	1960/1961	1990/1991	[ 3001
Mężczyźni
Ogółem
. U) Średnia liczba lat —e*o "—	39.0	423	I 41.8	42.6
Maksimum 45 lal = 100%	86.7	944)	92,9	94.6
Miasta
||0 Średnia liczba lat *is — 7-	39,2	423	41.9	42,7
fis
Maksimum 45 lal = 100%	87,1	94.0	933	943
Wie*
Średnia liczba lal *■< — —	38,9	42A	41,6	42,4
Its
Maksimum 45 lal = 100%	86.4	94,2	923	94,3
Kobiety
Ogółem
Średnia liczba lal e%% - e*s r—	35,8	39.0	39.3	393
Maksimum 40 lat =* 100%	89,5	97,5	983	98.7
Miasta
średnia liczba lat eu - e%%	363	39,0	393	393
In
Maksimom 40 lar = 100%	92,0	97,5	983	98.7
^ WM
Średnia liczba lal eu-«ss -r	35.4	39fi	393	393
In
Maksimum 40 lat = 100%	88,5	97.5	983	98,8

źródle: OpacOwaoM własne oa potonrie poJtkkh ubtc bwarua tyca

” E. Rosset, Tablice wymieralności jako barometr posrgpu społecznego, „Ekonomista" 1958, tu 4-5, s. 807.

" Tamie, s. 819.

V

2) ze względu na istnienie stałego procesu wymierania, średni czas trwania tycia ludności w wieku produkcyjnym jest krótszy, a można go ustalić, znajdując różnicę między przeciętnym dalszym trwaniem życia osób w wieku 15 lat (e_l5)

238

(732)

239

Tablica 7.48

Przeciętne dalsze trwanie żyda w wybranych krajach europejskich w latach 1951-1955 i 1995-2000

Pr/odęlna llc/.bo lut (rwania życia dla

mężczyzn w wtoku 0 tot	kobiet w wieku 0 lal
w to	•eh

Ruch naturalny ludności

Tablica 7.47

Średnia Hczba lat pozostawania kobiet w wieku zdolności rozrodczą}

	Według tablic wyroicralnoici Z lal
Wy»zczeg61niwii«	1931/1932	1960/1961	1990/1991	2001
Średnia liczba lat - ei0 -p- *15 Maksimum 35 lat = 100%		Ogółem
	31.9	34,4	34.6	34,7
	91.1	983	98,9	99,1
		Miasta
Średnia liczba lat en - —	32,7	34,4	343	34.7
/ll
Maksimum 35 lat = 100%	93.4	98,3	983	99,1
In Średnia liczba lat en - *50 7—		Wieś
	313	34,3	34,6	34,7
Maksimum 35 lat = 100%	90.0	983	98,9	99,1

ŻióditK Opncowaok włame m potowi* pokttch UMk Owaoia życia

i przeciętnym dalszym trwaniem żyda osób w wieku 60 lat (e^), ważoną stosunkiem .

*15

Ogólny wzór będzie miał zatem postać:

***** ^m*M “    (731)

^ł*

lub, co jest równoznaczne:

Z

Z porównań tak ustalonych wartości dla różnych okresów uzyskuje się i syntetyczny obraz zmian zachodzących w piocesie wymieralności ludności w okreś- m lonych grupach wieku. Jako przykład niech posłużą zmiany, jakie zaszły w Polsce,;-przeciętnego czasu trwania życia mężczyzn i kobiet w wieku produkcyjnym oraz i przeciętnego czasu trwania życia kobiet w wieku rozrodczym. Odpowiednie liczby £ dla ludności miejskiej i wiejskiej przytoczono w tablicach 7.46 i 7.47.

Wynikająca z tablic wymieralności średnia liczba lat zdolności produkcyjnej mężczyzn uległa — jak widzimy — dość znacznym zmianom w okresie ; 1931/1932-2001. Rzecz znamienna, że w latach 1931/1932 średnia liczba lat : zdolności produkcyjnej mężczyzn zamieszkałych w mieście była wyższa niż;; mężczyzn zamieszkałych na wsi, w latach sześćdziesiątych odwrotnie, a w latach dziewięćdziesiątych w miastach jest znów nieco większa. Średnia liczba lat zdolności produkcyjnej mężczyzn w miastach i na wsi stanowi według tablic wymieralności z 20011, ok. 94% maksymalnego okresu zdolności produkcyjnej (maksymalny okres zdolności produkcyjnej wynosi 45 lat).

Zgony

Regiony Wybrane kra)*

	1950-1953	1995-2000	I9SO-1955	1995-2000
Europa Wschodnia	61,8	63,0	68,4	733
Bułgaria	623	67.1	66.1	74,8
Polska	58.6	68.6	643	77.0
Rumunia	59,4	663	623	733
Węgły	613	663	65.8	75,1
Europa Północna	66,8	73,9	713	79,6
Dania	96,6	73,4	72,4	783
Finlandia	63,2	73,4	69,6	80,7
Irlandia	65,7	73,5	682	78,8
Norwegia	70,9	753	743	81,1
Szwecja	70,4	76,8	733	81,8
W Brytania	66,7	74,7	71.8	79,7
Europa Zachodnia	65,1	743	693	803
Austria	633	74,4	68.4	80,7
Belgia	65.0	74,7	70,1	81,1
Francja	63.7	742	693	82.0
Holandia	70,9	75,1	73.4	803
Niemcy	653	743	693	803
Szwajcaria	67.0	75,4	71.6	813
Europa Południową	613	73,7	65,1	803
Albania	54.4	693	56.1	75.9
Grecja	643	75.4	673	80.7
Hiszpania	61.6	74.6	663	81,8
Portugalia	56.9	71.6	613	78.8
Włochy	643	75,0	67.8	81,4

il64to: World Poptdotiom Pio\pnu Tht 2000 ffmiMi vd H i OL UN. Nowy Jc«t 2001

Znacznie większe zmiany zaszły w latach 1931/1932-2001 w wielkości średniego okresu zdolności rozrodczej kobiet Średnia liczba lat zdolności rozrodczej kobiet miejskich była do początku lat sześćdziesiątych XX w. większa niż kobiet wiejskich, jednak różnice między wartościami tych średnich stale malały i zaniknęły w latach dziewięćdziesiątych. W 2001 r. średnia liczba lat zdolności rozrodczej kobiet w mieście i na wsi stanowiła ponad 99% maksymalnego okresu trwania zdolności rozrodczej kobiet (maksymalny okres zdolności rozrodczej wynosił 35 lat). W latach 1931/1932 analogiczne średnie stanowiły 93% w mieście i 90% na wsi.

Wskazane powyżej zmiany w średniej wielkości okresu zdolności produkcyjnej nęźczyzn i zdolności rozrodczej kobiet wykazują stały, istotny spadek natężenia zgonów w tych grupach wieku, a przede wszystkim znaczne zbliżanie się poziomu wartości średnich w mieście i na wsi.