66099 skanuj0020 (198)

224 Ruch oatuiatay ludności Zgony 225

Tablica 7.40

Zgony niemowląt według wybranych przyczyn

	Numer?		1910	mo	1999
lVqayiy rgpo/m	auKfUamą Kuy					■mu	WłCŚ
	UMpfikacriMi	na 1000 wotfoot tywyOt
Ogółem		36.7	25.5	193	8,9	93	83
Choroby zakaźne i pasożytnicze^1 ^2 Niezakaźnc zapalenie żołądka.	001-139	U	1.6	03	03	0,3	03
jelita cienkiego, jelita grubego i biegunki	007-009,558	1.9	0.6	0.1	X	X	X ' • •
Cbotoby układu oddechowego Stany chorobowe płodów lob	460-519	7,1	2.0	0.8	0.4	0.3	0,3 .
noworodków powstające w okresie okołoporodowym	760-779	16,6	13,4	IM	4.4	4,6	4,0
Stany z całkowitym lub częściowym
niedotlenieniem	768-770	2.4	3.5	3,0	13	1,4	13
Wady rozwojowe i wiodzone	740-759	S.0	5,1	4,4	2.9	2,8	3,0
Zewnętrzne przyczyny zgonu^2	E800-E999	0,5	0.6	0.5	0,2	03	0,2

* B<t biegnek * Dla lal 1970-1982 wazy l łUiucia Źródło: RottMk nemofioficzn. GUS. z innych lal

jednak pomijać przyczyn powodujących określone natężenie zgonów ogółem, zgonów w pewnych grupach wieku itp Na poziom umieralności wpływa bowiem -! różna struktura zgonów według przyczyn w kolejnych badanych okresach. / Analiza zmian zachodzących w czasie w strukturze zgonów według ich przyczyn determinuje zatem poprawność analizy umieralności oraz poprawność przewidywań przyszłych tendencji umieralności. Na podstawie danych o przyczynach zgonów w ludności Polski można stwierdzić, że największe natężenie zgonów występuje ńa ; skutek:

1)    chorób układu krążenia,

2)    nowotworów złośliwych,

3)    wypadków, zatruć i urazów.

Należy przy tym dodać, że natężenie zgonów z powodu dwu pierwszych | przyczyn stale wzrasta. Nie można wykluczyć, że pewne znacz.cnie ma stały postęp | w dziedzinie właściwego rozpoznawania przyczyn zgonów. Szczegółowe dane ; liczbowe o zgonach według przyczyn zawierają tablice 7.39 i 7.40.

Do najpoważniejszych przyczyn zgonów niemowlęcych w 1999 r. należały:

1)    stany chorobowe płodów i nowoiodków powstające w okresie okołopo- ~ rodowym,

2)    wrodzone wady rozwojowe,

3)    stany z całkowitym lub częściowym niedotlenieniem.

Warto wreszcie zwrócić uwagę na hipotetyczne tablice trwania życia, które pozwalają określić, ile wynosiłoby przeciętne dalsze trwanie życia ludności, gdyby/-wyeliminować niektóre przyczyny zgonów. Jako przykładowe wielkości przytacza i się wybrane dane z obliczeń dotyczących 1994 r. po całkowitym wyeliminowaniu v zgonów z powodu najważniejszej przyczyny, tj. choroby układu krążenia — żyę»j

Tablica 7.41

Tablice trwania żyda w Polsce w 1994 r.

Wick • buch	FRMcae dalsze trwanie &aa
	w 1994 r	przy ułnałB dowogl
			chorób układu tiulem:	■ubAw ł łmtjC
		Mężczyźni
0	67,4	70,6	76,0	69,8
30	393	42.9	48,6	4JM
45	26,7	29.7	35,4	273
60	153	18,1	24,1	16,1
		Kobiety
0	76.1	78.7	84,7	763
30	47,7	50.3	56.5	48,2
45	33,4	35,8	42,2	33,8
60	20,4	22,0	28,9	20,6

Źródło: TiwoKlttfthlwm*nibio{f weJhg przyczyn w 1904 r. terb Informacje i Opracowana Smyuytme, GUS. Wwtuwa 1995 r

mężczyzn wydłużyłoby się wówczas o 8,5 roku, a kobiet o 8,6 roku. W tablicy 7.41 przedstawiono bardziej szczegółowe informacje.

7.4.6

Ogólne zasady budowy tablic trwania życia (wymieralności)³⁵

Prawidłowości i tendencje zmian zaobserwowane w natężeniu zgonów oraz masowy charakter procesu wymierania ludności w dużych zbiorowościach pozwoliły na zastosowanie niektórych elementów teorii prawdopodobieństwa do budowy tablic wymieralności. Tablica trwania życia lub wymieralności jest konstrukcją teoretyczną umożliwiającą prowadzenie szczegółowej analizy procesu wymierania badanej populacji

Konstruowane są tablice wymieralności wybranych generacji oraz tablice przekrojowe. Tablice wymieralności generacji obrazują rzeczywisty proces wymierania wybranej generacji. Czas obserwacji zależny jest od dotychczasowej długości trwania-'życia osób tej generacji. Pełny okres obserwacji trwa ok. 100 lat. Wykorzystanie tych tablic dla bieżących szacunków jest więc istotnie ograniczone.

Znacznie większe znaczenie ma analiza umieralności różnych kohort w pewnym okresie (roku, kilku kolejnych latach) i dlatego częściej konstruowane są tablice przekrojowe (czasami zwane okresowymi lub bieżącymi).

226    Ruch naturalny ludności__

W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku rozpoczęto prace nad bodową wielostanowych lub wielostrumieniowych tablic trwania żyda. Ponieważ ludność może faktycznie znajdować się w punkcie wyjścia w różnych stanach (charakteryzowanych np. stanem cywilnym, miejscem pobytu), należy brać pod uwagę zarówno możliwość przejścia z jednego stanu do innego, jak i możliwość zgonu zależną od danego stanu. Najbardziej znane są wielostanowe tablice uwzględniające, oprócz zgonów, zmiany miejsca zamieszkania (migracje). Należy oczekiwać, że rozwój zasad budowy tego typu tablic znacznie wzbogaci możliwości analityczne i prognostyczne.

Dalszy tok wywodów dotyczy powszechnie stosowanych przekrojowych tablic trwania życia

Do budowy tablic wymieralności nieodzowne są dokładne informacje o:

1)    suukturze ludności według płci, wieku w latach ukończonych i roczników urodzenia (oraz o strukturze według miejsca zamieszkania lub grup społecznych), .

2)    zgonach według tych cech.

Informacje te służą do obliczania prawdopodobieństwa zgonów stanowiących nieodzowny element budowy tablic. Wszystkie inne parametiy tablic są ustalane jako wyniki formalnych, algebraicznych zależności. Należy pamiętać, że prawdopodobieństwo zgonu wyraża stosunek liczby zgonów z badanego okresu — z reguły roku — do liczebności badanej populacji na początku tego okresu (w odróżnieniu od współczynnika zgonów, który wyraża stosunek liczby zgonów do stanu liczebnego ludności z połowy badanego okresu lub do średniego stanu badanej populacji w tym okresie).

Konieczność posiadania szczegółowych informacji o strukturze ludności sprawia, że tablice wymieralności sporządza się, na ogól, dla okresów bliskich spisom lub datom, na które ustalano szczegółowe struktury wieku ludności (informacje o zgonach zbierane są na bieżąco przez ewidencję i sprawozdawczość statystyczną).

Po obliczeniu surowych prawdopodobieństw zgonów dla kolejnych roczników wieku i po wyrównaniu ich wartości (wyeliminowaniu wahań przypadkowych w natężeniu zgonów w kolejnych rocznikach wieku) są ustalane parametry tablic wymieralności.

Prawdopodobieństwa zgonów przedstawiają rzeczywistą umieralność jednostek badanej populacji w ściśle określonym czasie i warunkach społeczno-gospodarczych, zdrowotnych itp. (innymi słowy, obrazują stabilnie procesy wymierania). W tym znaczeniu stabilnie, że obrazują umieralność w stosunkowo krótkim okresie (roku, dwóch lub kilku lat). Obliczanie prawdopodobieństw zgonów na podstawie informacji z dwu lub kilku lat pozwala eliminować wpływ pewnych przypadkowych odchyleń od ogólnej tendencji zmian w poziomie umieralności.

Jeżeli symbolem w_x oznaczymy roczny współczynnik zgonów dla dowolnego wieku x lat, a symbolem q_x prawdopodobieństwo zgonu w ciągu roku osoby w wieku x lat, to możemy zapisać następującą równość, która często bywa podstawą wyjściową konstrukcji tablic:

Zgony    [ 227

Polskie tablice trwania życia (pełne — obliczane dla poszczególnych roczników wieku i skrócone—dla pięcioletnich grup wieku) są obliczane, począwszy od 1995 r, przy zastosowaniu ujednoliconych metod Podstawą do budowy pełnych tablic trwania życia są liczby osób zmarłych w badanym okresie (roku lub dwu latach kalendarzowych) sklasyfikowane według roku urodzenia i wieku w ukończonych latach, liczby urodzeń z tych lat oraz liczby ludności według roczników wodzenia, według stanu na początek i koniec badanego okresu. Zgodnie z teoretycznymi zasadami, budowę tablic rozpoczyna się od obliczenia prawdopodobieństw zgonów pczy wykorzystaniu zbiorowości zmarłych II rodzaju (według siatki demograficznej — por. podrozdz 3 6) Wartości q_t są bezpośrednio obliczane na podstawie wyżej wymienionych danych dla wieku od 0 do 85 lat, a następnie wyrównywane w celu wyeliminowania wahań przypadkowych. Powyżej 85 roku tycia wielkości q_x są ekstrapolowane. Szczegółowe omówienie zasad budowy współczesnych tablic jest przytoczone we wstępie do publikowanych systematycznie przez GUS polskich tablic trwania życia.

Interpretacja parametrów tablic wymieralności jest nierozerwalnie związana z koncepcją ludności zastojowej (stacjonarnej), tj. populacji o niezmiennej liczbie urodzeń oraz niezmiennym porządku wymierania (zależnych od określonego poziomu umieralności w danym wieku), przy jednoczesnym braku migracji (por. podrozdz. 11.4).

„Konstrukcję tablic wymieralności —jak pisał S. Fógelson—najłatwiej można sobie wyobrazić, zakładając, że udało nam się zaobserwować pewną liczbę, np. 100 000, jednocześnie urodzonych osób, stanowiących — z demograficznego punktu widzenia — grupę dostatecznie jednorodną, i że grupa ta pozostaje pod obseiwacją aż do śmierci ostatniego osobnika wchodzącego w jej skład, a w ciągu całego tego okresu warunki umieralności ludności, w skład której grupa ta wchodzi, me ulegają żadnym zmianom. Mamy wówczas tzw. generację zamkniętą o niezmiennej umieralności**³⁶.

Tak więc prawdopodobieństwa zgonów dla wieku od 0 do o ukończonych lat, reprezentujące faktyczne natężenie zgonów w badanej populacji, użyte przy tworzeniu koncepcji ludności zastojowej, mogą być interpretowane jako wielkości przedstawiające proces wymierania sztucznej generacji, np. 100 000 jednocześnie urodzonych osób, w okresie O-o lat, przy założeniu stałego natężenia zgonów w poszczególnych grupach wieku, braku migracji i niezmiennego natężenia urodzeń.

Zgodnie z definicją prawdopodobieństwa dowolnego zdarzenia i przyjmując oznaczenia parametrów, stosowane w tablicach wymieralności:

•f_t — prawdopodobieństwo zgonu w ciągu roku osoby w wieku x ukończonych lat,

P_x — prawdopodobieństwo przeżycia roku przez osobę w wieku ukończonych lat,

\ — liczba osób dożywających wieku x ukończonych lat,

A — liczba osób zmarłych w ciągu roku w wieku x ukończonych lat.

^tx 2 + w_c

(7.38)

* S Fogcknn. hasło: Tablice wymieralnofti W: Encyklopedia Nauk Politycznych, t III, Waiszawa *538, s. 601

1

“ Do 1970 i. w polskiej literaturze demograficznej używano nazwy tablice wymieralności,

2

później — tablice trwania życia. Nazw tych będziemy używali wymiennie.