skanuj0010 (166)

188

Ruch naluialiiy ludności

Urodzeniu

189

Zmienne pośredniczące dotyczące stosunków płciowych są związane j z kontrolą stosunków przedmałżeńskich, abstynencją, karmieniem piersią (niedopu szczanie do stosunków w tym okresie - „lactation taboo"), powrotem micsiącz~ rokowania, wiekiem matki w chwili rodzenia ostatniego dziecka.

Zmienne pośredniczące związane z trzecią zmienną niezależną obejmują: J rolę pokrewieństwa i społecznej organizacji w związku ze zmiennymi związunymi. z małżcńskością, preferencje dla posiadania synów, zależność od dorosłych dzieci, umieralność (zwłaszcza niemowlęca), ciąża i poród.

Współczesne rozważania dotyczące płodności naturalnej są związane z od- ^ twarzaniem rozkładu cząstkowych współczynników płodności według wieku lub ^; długości trwania małżeństwa.

TJ. Trusscll, J. Mcnken i AJ. Coalc¹² zbudowali modele teoretyczne umożliwiające wyznaczenie cząstkowych współczynników płodności naturalnej ^; w zależności od wieku zawarcia małżeństwa. Na rysunku 7.2 przedstawiono te roz- J kłady przy założeniu, że małżeństwo zostało zawarte w wieku 16, 20, 24 lub £ 28 lat.

Faktyczna dokumentacja statystyczna o zbiorowościach ludzkich charakteryzujących się płodnością naturalną jest wysoce ograniczona i pochodzi z reguły z danych rejestrowanych w parafiach różnych wyznań. Najczęściej są przytaczane Jj szacunki oparte na danych o wybranych grupach ludności z Ameryki Północnej, .5 mieszczańskich rodzin urodzonych w Genewie w latach 1600-1649 oraz ludności ' Grenlandii i Islandii żyjącej w wiekach XVIII i XIX. Najwyższa zarejestrowana ' dzietność dotyczy wybranej grupy ludności z Ameryki Północnej o nazwie huttcrowcy (13,7 dziecka średnio na 1 kobietę w ciągu 35 lat trwania wieku rozrodczego) Według J.A. Hostetiera¹³, hutterowcy wywodzą się z radykalnego bractwa religijnego, które powstało w Europie Centralnej w XVI w. Wysuwali oni w religii na plan pierwszy treści moralne i podporządkowywali życie ich nakazom. Według Encyklopedii Powszechnej¹⁴: „HUTTER, Hutterer Jacob (7-1536), przywódca niemieckich anabaptystów, działał w Niemczech i na Morawach, gdzie zyskał zwolenników (hutterowcy) i zorganizował gminy anabaptystów oparte na zasadzie wspólnej własności; prześladowany, spalony na stosie”. W końcu XVIH w. hutterowcy, uciekając przed religijnymi prześladowaniami, wyemigrowali do Europy Wschodniej (ówczesnej Rosji). Stamtąd jednak w końcu XIX w. wyemigrowali do Ameryki, aby uniknąć poboru do wojska, gdyż ich religia zakazywała udziału w wojnach. Ich potomkowie żyją dziś w małych rolnych koloniach w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych i w Kanadzie. Z uwagi na bardzo wysoką udokumentowaną płodność, wynikającą z rygorystycznego przestrzegania reguł religijnych, hutterowcy stali się przedmiotem demograficznych badań w połowie minionego stulecia.

Przykładowe rozkłady cząstkowych współczynników płodności naturalnej przedstawiono w tablicy 7.14. Z przytoczonych danych wynika, że rozkłady i poziomy cząstkowych współczynników, nawet przy płodności naturalnej, różnią się między badanymi zbiorowościami.

Konstruowane współcześnie wzorce kontrolowanej płodności małżeńskiej z reguły są porównywane z płodnością hutterowców. Należy wszakże pamiętać, żc szczegółowa analiza powinna się opierać nie tylko na danych o rozkładach według wieku, lecz także na danych o długości trwania małżeństwa, wieku wstępowania w związek małżeński, odstępach urodzeniowych i cechach społeczno-zawodowych.

Rysunek 7.2

Rozkład cząstkowych współczynników płodności naturalną] według średniego wieku zawieraniu małżeństw

Źródło: T J TrosscIU Meakai, A J.Coalc,A CrrtfclModdfar AntilywistheEffnlv) NupiMity on Ftrlilliy W: Nupiialy and Far Miry, Lifcgo 1082, i 9

¹² T I. Tiusscll, f Menken, A I. Coalc, A General Model for Analysing the Effect ofNuptiality on Fertility. W: Nuptiality and FertiUty, Lifcgc 1982, s. 7-27,

Tablica 7.14

Cząstkowe współczynniki płodności małżeńskiej w wybranych zbiorowościach charakteryzujących się naturalną płodnością

LadaoSC	Ofats	Grapa wieku							Współczynnik diirtooŁd mttcńłkkf
		15-19 lal	20-24	25-29	30-34	35-39	40-44	45-49 bi
Hutterowcy	1920-1929	574	554	510	450	397	219	38	13,7
Genewa	1600-1949	419	525	485	429	287	141	16	11,5
Kanada	xvn w	453	511	479	478	413	218	24	12,9
Kanada	xvm w.	498	509	496	484	410	231	30	133
Gicnlandia	1952-1955	568	458	356	285	253	120	18	103
	1956-1960	468	442	396	309	231	124	18	93
Islandia	1853-1855	348	623	511	467	387	165	30	12,7
___	1891-1900	398	430	416	361	265	155	17	103

Żiódlo: Opuatwuie«* b uienapudsbwicds a> tfcdotyczącychbadańiwdketei badanychitnoiowcściawieszesmychwrord/ółacfc: n Ooihmen. Łet idgtmet Jt ffcoodae manocBe cn Amcięue de Hord hiiar. et    H O Hanca, from Staural 10 ConuoM

^FeT**y Głccałandt 1851.1975 W: fiauralFetcdiiy.H L«i<Juo. I Meakca (redX Lttge 1979

¹³    LA. Hostciler, Huaerite Society, Baltimore 1974.

¹⁴    Encyklopedia Powszechna. Warszawa 1973

Pf

190    Ruch naturalny ludności__

7.3.4

Urodzenia żywe według kolejności

Bieżąca sprawozdawczość dostarcza danych o kolejności przyjścia na świat poszczególnych dzieci danej matki. Numer kolejny urodzenia oznacza, którym J z kolei dzieckiem urodzonym przez matkę jest dany noworodek. Bierze się przy tym pod’uwagę wszystkie dotychczas żywo urodzone dzieci. Ocena zmian struktury kolejności urodzeń przypadających na matkę w korelacji z wiekiem matki oraz płodnością kobiet wzbogaca analizę urodzeń.

Należy jednak pamiętać, że przy rozpatrywaniu urodzeń według kolejności ma się do czynienia z urodzeniami pochodzącymi co roku z innej zbiorowości kobiet. Zbiorowość ta składa się wyłącznie z kobiet, które rodziły w badanym roku. Strukturę^: -urodzeń żywych według kolejności urodzeń w wybranych latach okresu 1950-2000; ilustrują dane tablicy 7.15.

Podstawą szczegółowej analizy zmian w kolejności urodzeń jest analiza struktury,^: zwłaszcza zaś średnia (arytmetyczna) kolejnego numeru dziecka przypadającego na matkę rodzącą w badanym roku O ile w 1950 r. pierwsze i drugie urodzenia stanowiły w Polsce 62% ogólnej liczby urodzeń, o tyle w 2000 r. już 78%; dzieci o numerach czwartym i wyższych, odpowiednio, 20 i 19%. Nastąpiła istotna zmiana struktury urodzeń. Zmalało znaczenie udziału urodzeń o wyższych numerach. Zmiany te szczególnie wyraźnie uwidoczniły się wśród mieszkańców miast

Średni numer kolejności urodzenia dziecka, przypadający na matki rodzące w badanym roku, oblicza się jako stosunki sum iloczynów liczby urodzonych dzieci i odpowiedniego numeru kolejnego urodzenia dziecka u matki do liczby urodzonych

Tablica 7.15

Urodzenia żywe według kolejności urodzenia

Lata	Ogółem w lys	Kolejny numer urodzeniu								Pi/ecieino kólcjnoió uiodwnlo
		I 1 2		»	*	3	ó	7	H i więcej
		w odsetkach ogółem
					Ogółem
1950	763,1	33,0	28,8	18,0	93	4,8	2,6	1,5	1.9	2,49
1970	646.0	42,6	28,4	13,6	6,9	3.7	O |	13	1,5	2,23 ;
1990	547.7	393	32,1	16.4	6,7	2,8	*3	0,6	0.7	2.11 ,
2000	3783	473	30,4	123	53	23	1,1	03	0,6	133
					Miasta
1950	2723	37,8	31,7	16.8	73	33	1.6	0.8	0.9	2.20
1970	248.2	50.6	30,5	10,7	4.1	1,9	1.0	03	0,7	136
1990	2923	42.6	34,3	15,0	5.0	1.8	0.7	0,3	03	1,94
2000	2083	523	30,7	103	3,6	03	0,7	03	03	136
					Wieś
1950	490.6	303	273	18.7	10,4	5,7	33	1.9	2.4	2.66
1970	297,8	36,0	263	15.9	93	53	3,1	1,8	23	234
1990	2553	36,0	29,4	18.1	8.6	4,0	1.9	0,9	1.1	231
2000	171,0	423	29,9	143	6,7	33	1,7	03	1,0	2,13

Źródło: OpiKOwwe »bsnc aj poddnie łtecyiA $iatyveczny. GUS. t różnych lat

Urodzenia    191

dzieci ogółem w poszczególnych grupach wieku matek. Ze względu na to, że szczegółowe informacje o kolejności urodzeń zamykają się numerem 8 i więcej, niezbędne jest przyjęcie odpowiedniej wagi (numeru). Opierając się na szczegółowych danych z lat 1950-1990, ustalono, że bez względu na charakter miejscowości jako wagę przyjęto numer 9, a dla późniejszych 8.

Wielkości obliczone w tablicy 7.16 pozwalają stwierdzić, te wśród ogółu matek rodzących w miastach w latach 1950-1955 średnie numery kolejności rodzonych dzieci, poza pierwszą grupą wieku, wykazywały tendencję rosnącą, a dla rodzących w latach 1990-2000 — wyraźną tendencję malejącą, poza grupami wieku 35-39 oraz 40-44 Jat. Na wsi można zaobserwować analogiczne zmiany, przy czym w latach 1990-2000 spadek średnich numerów kolejności rodzenia wystąpił we wszystkich grupach wieku matek. Świadczy to o wyraźnym zmniejszaniu rodzenia dzieci

0    wyższych kolejnych numerach.

Tendencja do zwiększania średniego numeru kolejności rodzonych dzieci w latach pięćdziesiątych XX w. wynikała głównie z tego, że w początkowym okresie omawianego dziesięciolecia dominowały urodzenia w dużej liczbie nowo zawartych inałżeństw oraz urodzenia związane z powrotami mężów z wojny i okupacyjnym opóźnieniem. W latach dziewięćdziesiątych tendencja spadkowa może być tłumaczona wyraźnym ograniczaniem urodzeń o dalszej kolejności.

Informacją, która znacznie wzbogaca ocenę natężenia urodzeń, jest ustalenie przeciętnego odstępu czasu między rodzeniem się pierwszych, drugich, trzecich

1    dalszych dzieci u matek. Odstęp między datą zawarcia związku małżeńskiego rodziców a datą urodzenia się pierwszego dziecka nosi nazwę pierwszego odstępu urodzeniowego. Okres między pierwszym a drugim urodzeniem nazywa się drugim odstępem urodzeniowym itd.

Informacje o roku zawarcia małżeństwa przez rodziców oraz o roku urodzenia dziecka pozwalają na obliczenie w przybliżeniu odstępów urodzeniowych.

Na podstawie danych publikowanych w rocznikach demograficznych przed 1990 r. można jedynie stwierdzić, że dziecko urodziło się w roku kalendarzowym, w którym rodzice zawarli związek małżeński (w roku 0), albo że dziecko urodziło się w roku kalendarzowym przypadającym po tym, w którym rodzice dziecka zawarli związek małżeński (w roku 1), co rzecz jasna nie określa dokładnego, tocznego czy

Tablica 7.16

Średni numer kolejności urodzenia dziecka według grup wieku kobiet

Grupy wieku kobiet

	15-19 lui	20-24	2S-29	30-34	35-39	40-44	45-49 Jat
1950	1,174	1,600	2,137	Miasta 2,774	3.448	4,195	4,746
1955	1,164	1,653	2,359	3,066	3.705	4352	4,653
1990	1,113	1,440	1,942	2358	3,022	3,457	3,969
2000	1,088	1310	1,675	2308	2,974	3363	3307
1950	1,184	1,646	2,238	Wieś 3,285	4.264	5.184	5,696
1955	1,168	1.731	2.643	3345	4.436	5348	5.779
1990	1,165	1,611	2*436	3354	4333	5,006	5399
2000	1,106	1,447	2.100	3,056	3361	4,631	5,124

Źlódlo: Opracowanie ełnee aa podoi wio Pnyttyntk do analizy rcdnoUi i ptodooici kobiet w Polu, w latmh 1950-1960. mb SMytfyfca fobii, i 63. GUS. Warszawa 1962. s 22 (opracowanie IZ HołanL Rotouk    GUS. z różnych Łr