13897 skanuj0009 (171)

184

Ruch naturalny ludności

Urodzenia

185

Zachodzące na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. zmiany systemu społeczno-gospodarczego mogą mieć wpływ na kolejną zmianę wzorca płodności, wyrażającą się wzrostem natężenia urodzeń w grupie wieku 25-29 i 30-34 lat kosztem pozostałych.

Szczególną uwagę należy zwrócić na zmiany płodności kobiet zamieszkujących miasta i wsie Polski. W latach pięćdziesiątych XX w. nastąpiło znaczne zbliżenie się poziomów płód naści w dwu pierwszych grupach wieku rozrodczego kobiet miejskich i wiejskich. W pozostałych grupach wieku natężenię urodzeń na wsi było 1,2-3 razy większe niż w mieście. Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX w. przynoszą nierównomierne narastanie różnic między płodnością kobiet mieszkających w miastach i na wsi. W 2000 r. płodność kobiet na wsi była od 22 do 75% większa niż w miastach (tabl. 7.11).

Warto jeszcze dodać, że w starszych grupach wieku w zbiorowości kobiet wiejskich występuje stały spadek natężenia urodzeń, co pozwala stawiać hipotezę, że wielodzietność na wsi również maleje.

Przy ocenie ogólnych i cząstkowych współczynników płodności duże znaczenie ma stosowanie metody standaryzacji współczynników (por podrozdz. 3.4).

Tablica 7.11

Grupowe współczynniki płodności na ziemiach polskich obliczone na 1000 kobiet w wieku rozrodczym

Uradna h lOOO Iflfcin «r weta

Uu	<)»*■	13-49 Im	20-34	25-29	30*14	15-19	40-M	45-49 Im
				Ogółem
1900-1901	180	34	208	315	308	226	121	33
1931-1932	110	24	145	189	164	118	53	10
1939	92
1950-1951	111	39	196	210	158	110	38	4
1960-1961	91	45	198	162	100	56	21	2
1970-1971	65	30	168	133	72	36	11	1
1980	76	33	180	136	69	29	8	1
1990	58	32	165	121	59	25	6	0
2000	37	17	81	92	51	21	5	0
				Miasta
1931-1932	70	16	91	125	104	68	27	4
1950-1951	100	41	190	186	130	74	24	2
1960-1961	74	42	173	128	70	36	12	1
1970-1971	52	23	138	108	53	23	6	0
1980	66	28	151	121	59	22	5	0
1990	48	29	143	106	50	20	5	0
2000	32	15	68	85	48	18	4	0

Wieś

1931-1932	128	28	169	218	191	142	65	13
1950-1951	118	38	200	229	179	119	48	6
1960-1961	109	49	224	203	133	79	31	3
1970-1971	83	38	211	171	101	55	18	2
1980	94	40	229	167	90	42	12	1
1990	77	35	196	146	75	34	9	1
2000	47	19	104	104	58	26	7	0

Współczynniki płodności kobiet mieszkających na wid w procentach współczynników kobiet mieszkających w miastach

1931-1932	183	175	186	174	184	209	241	325
1950-1951	118	93	105	123	138	161	200	300
1960-1961	147	117	129	159	190	219	258	300
1970-1971	160	165	153	158	191	239	300	X
1980	142	143	152	138	153	191	240	X
1990	146	121	137	138	150	170	180	X
2000	147	127	153	122	128	144	175	X

źródło: Opcxo»*nie włatM W podstawie Rocdift Slatyslytw, OUS. I iWnych lat

Tablica 7.12

Współczynniki płodności kobiet w wybranych krąjach europejskich ok. 1764 r„ w 1990 r. oraz 2000 r.

	Grapa bajów A		G:upi krajów B
Grapy Kida	WMtofci współczynników	M*a	Watofci wnpótcrytu&fców
	tmiuminc f aubymlae		minimalne | maksymalne

ok. 1964 r.

15-19	20	35	30	11	22
20-24	145	207	185	142	180
25-29	101	164	148	150	187
30-34	48	91	87	101	113
35-39	17	49	46	39	57
40-44	5	25	16	11	23
45 i więcej	0	6	2	1	I
		ol	1990 r
15-19	25	69	32	6	33
20-24	120	176	165	41	94
25-29	67	117	121	116	154
30-34	24	50	59	87	116
35-39	8	20	25	30	43
40-44	2	4	6	4	7
45 i więcej	0	1 '	0	0	0
		ok. 2000 r.
15-19	24	47	17	6	29
20-24	87	95	81	47	84
25-29	69	86	92	80	133
30-34	32	54	51	46	117
35-39	10	21	21	16	43
40-44	2	5	5	3	8
45 i więcej	0	0	0	0	0

Uwaga: Grapa bajów A — baje o    ptofacw w widm 20 U la; ok 196* (: ButgaU.

h Cacfeodowacja. Oaaa. ó Jug»bwu.b KR U. Rwnwu. Węgy. ok »9Xłi j Butom*. Bułgaria, Ctechy, Eawda, Rosja, Słowenia i W«fjy Grupa Irjjrtw U — baje o maktyauJnej płodnotd w wieku 25-29 loc ok 19641: Bdgia, Finlandia. Francja. RFN, Norwegia. W Brytania. Szwecja. Szwajcaria: ok 1990 r: Dama. Finlandia. Hoiamfia. Norwegia. Szwecja. Szwajcaria. W Brytana; ok 2000 i popa A obejmowała jedynie 5 krajów: Bawarię. Esmnłę. Litw*. Rumunie i Rcsjc W poannalydi bajach mnipejBddi ituksynofce wtpdtayoniki ptodnofci wyMcpowaly w pupie 25-29 lar M> amcc 10-54 IM (IiUalia. Kłapania. Holandia. Wiochy) Grapa B obqaranta wówczaa: W Brytanie. Łotwę. Słowacjo, Fraec.e, (Me l Sntccjt Źródło: Opracowanie wiatne aa podstawie roczników demogiafiezaych. ONZ, * różnych lal

186    Ruch naturalny ludności

Na zakończenie warto wskazać granice, w jakich zawierają się wartości cząstkowych współczynników płodności kobiet wybranych krajów europejskich. Generalnie rzecz biorąc, można wyodrębnić dwa główne wzorce płodności. Pierwszy, w którym najwyższa płodność przypada na grupę wieku 20-24 lat, oraz drugi, w którym największa płodność przypada na grupę wieku 25-29 lat.

Na uwagę zasługuje zawężanie się rozpiętości wartości minimalnych oraz maksymalnych cząstkowych współczynników płodności dla grupy krajów A oraz zwiększanie się rozpiętości w wieku 25-29, 30-34 oraz 35-39 w grupie krajów B (tabl. 7.12).

Warto zwrócić uwagę na wyraźne zmniejszanie się częstości urodzeń w wieku 20 lat i więcej w obu grupach krajów.

Tablica 7.13

Kohort owe współczynniki płodności kobiet w Polsce

	Kobom notaMwnka
Wiek kobiet	1950	1960	1970
w wieku Im	rok. w którym osiągnęły 15 Ul
	1965	1975	1985
15	1,3	13	1.5
16	4,9	53	6.4
17	16,4	17.8	19,9
18	435	43.8	46,1
19	90,3	903	903
20	140.6	1363	131,7
21	173.9	176,4	1563
22	182.8	203,3	156,3
23	192,1	206.2	147,1
24	177,9	193,4	138,4
25	165,7	173,4	127,1
26	149,2	148,1	112,1
27	128.8	131,7
28	116,1	110,6
29	102.7	93.6
30	883	79,2
31	76,1	68.4
32	69.9	57,2
33	60.9	49.6
34	51,1	423
35	4L2	36.6
36	32.0	273
37	26,2
38	193
39	15,0
40	11,3
41	8.1
42	53
43	3,6
44	U
45	0.8
46	03

Źródło: Optcowale»te*e ai jahuw tojdrCDS

Urodzenia    Z"”    187

Omówione problemy dotyczyły wyłącznie płodności w określonym roku. Każdorazowo rozpatrywano liczby urodzeń pochodzące z innej zbiorowości kobiet, tzn. tych, które rodziły w badanym roku.

Inne spojrzenie na płodność umożliwia analiza wybranych generacji kobiet. Ten rodzaj analizy nosi nazwę analizy kohortowej, a zasady obliczania odpowiednich współczynników zostały omówione w podrozdz. 3.7.

Analiza kohortowa płodności umożliwia obserwację zmiany wzorców płodności badanych generacji kobiet. W tablicy 7.13 przedstawiono kohortowe współczynniki płodności kobiet urodzonych w oddalonych od siebie dziesięcioletnich okresach, w trzech latach: 1950,1960 i 1970. Warto zwrócić uwagę na istotny spadek wartości kohortowych współczynników płodności w grupie wieku 20-24 lata, który nastąpił głównie w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia.

7.3.3

Płodność naturalna

Przez płodność naturalną należy rozumieć płodność małżeńską wynikającą z braku stosowania jakichkolwiek metod zapobiegania lub przerywania ciąży, czy też świadomych działań zmierzających do kontrolowania płodności w zależności od liczby już posiadanych dzieci.

Koncepcję płodności naturalnej, wprowadzoną do demografii przez L- Hen-ry*ego¹⁰ w* 1953 i., a zwłaszcza rozkład cząstkowych współczynników' płodności naturalnej, uznano za ważny wzorzec przydatny w analizie zmian płodności.

Płodności naturalnej przypisuje się wyznaczanie wartości maksymalnych, biologicznie możliwych do osiągnięcia, w normalnej zdrowej zbiorowości ludzi, biorących udział w regularnych stosunkach seksualnych w ciągu całego okresu rozrodczego bez jakichkolwiek działań zmierzających do ograniczenia liczby potomstwa.

L. Henry stwierdził, że płodność naturalna jest determinowana przez niewiele czynników, które z czasem zostały nazwane zmiennymi pośredniczącymi.

P.O. Ohadike^{1 2} stworzył model, w którym występują tylko trzy zmienne niezależne:

1)    zawieranie małżeństw (małżeńskość).

2)    stosunki płciowe,

3)    określone warunki społeczno-stmkturalne i warunki społeczno-ekonomiczne.

Zmienne pośredulczące związane z małźeńskością to przede wszystkim wiek w momencie zawarcia małżeństwa, wiek w chwili pierwszego stosunku płciowego, zwyczaje okresu macierzyńskiego, małżeństwa dzieci, rozwody, wdowieństwo, ponowne związki.

1

ⁿ U Henry, Fondements th4nriqiurs des mesures de la ficondiU ruiturelle, łnutitut Internationa! de StMisd<|ue. wRcyiew” 1953. ni 21(3). * 135-51.

2

P.O Ohadike. Socio-Economic, Culiu/al andBehavioral Fauors in Natura! FertiUty VarlaUons. W: Natura! Ferńtity, H Lcridor. I Mcnken (red ), Licge 1979. s 287-313