65753 skanowanie0010

xi^mvii!;iNji;uTYKA BIBLIJNA

d) Znaczenie badań literackich Pisma św.

Pismo św. jako spisane słowo Boga do ludzi dzieli los wszystkich dzieł literackich. Ponieważ udział człowieka w spisaniu tego słowa jest znaczny, przeto jego interpretacja wymaga uwzględnienia tych wszystkich kryteriów, które pozwalają przejść poprzez szatę słowną do istotnego orędzia. W tym zatem świetle łatwo zrozumieć konieczność i doniosłość badań literackich nad Pismem. Pozwalają one najpierw poprawnie odczytać myśl hagiografa, a także zrozumieć jego psychikę, nastrój, mentalność, siłę I argumentacji, słowem — wszystko to, z czego dobór wyrazów wynika. Badania! literackie Biblii są zatem jednym z istotnych etapów analizy naukowej tekstu kp odkryciu tego, co Bogu spodobało się słowami hagiografów wyrazić.

2. PODSTAWY ANALIZY LITERACKIEJ TEKSTU BIBLIJNEGO

Znajomość języka biblijnego, jego specyfiki oraz charakterystycznych zjawisk gramatyczno-Ieksykalnych pozwala na podjęcie dalszych badań tekstu biblijnego. Poprawna analiza literacka, która ma określić sens wyrazowy danego tekstu, musi uwzględnić cały kontekst, w jakim się on znajduje, a więc także miejsce w struk-urze księgi lub jej jczęści. Ponieważ analiza kontekstu odkrywa niekiedy niezgodności pewnych wypowiedzi biblijnych, dlatego i to zagadnienie (problem tzw. antylogiów) ostanie omówione w tym paragrafie.

a) Znajomość etymologii wyrazów

Dokładne określenie znaczenia poszczególnych wyrazów bardzo często musi względniać ich etymologię. Wprawdzie słowniki usiłują w miarę precyzyjnie wy-czyć wszystkie możliwe znaczenia danego wyrazu, ale mimo to, przystępując do yjaśnienia jego sensu, trzeba mieć pewną biegłość językową, pozwalającą uchwy-ć nie tylko ideę słowa, lecz również jego prehistorię i ewolucję. Zdarza się bowiem,

: wskutek ewolucji języka konkretny wyraz zmieniał swoje znaczenie i właśnie tym zmienionym Iznaczeniu pojawia się w Biblii. Zwrócenie uwagi na etymologię Ryczy przede wszystkim wyrazów rzadkich (tzw. hapazlegomena, czyli raz podających się w Biblii), neologizmów (niezbędne zatem odwołanie się do klasycz-go języka greckiego) i wyrazów złożonych. Przykładem konieczności zwrócenia 'agi na etymologii może być np, tekst Hbr 11,1 określający wiarę jako speran-rum substantia rerum, argumentum non apparentium, w wersji łacińskiej ucho-icy nawet (choć niesłusznie) za definicję wiary, Sens istotnych w tym zdaniu razów (wróaTacup substantia i skeyyoę argumentum) łatwiej zrozumieć, znając mologię tych wyrazów.

bj Rekonstrukcja kompozycji tekstu (księgi)

Żadna z ksiąg biblijnych nie została w oryginale napisana tak, by z całą pew-cią można było decyzyjnie wyodrębnić poszczególne elementy kompozycyjne, aoezji znaczną rolę odgrywa w tym zakresie rytmika i paralelizm. A w prozie?

Podstawy do wyodrębnienia poszczególnych elementów struktury tekstu najpierw samo słownictwo; częstotliwość występowania pewnych tfetrrl^odł słusznie zwraca uwagę na temat, który w danym fragmencie autor uprzywilejował (np. w Hbr 10, 38 — 12, 2 aż 27 razy powtarza się te poza tym w Hbr tylko 5 razy). Dalsza sprawa to rodzaj literacki kolejnych bfeęśdi danej księgi; jeżeli np., jak w 2 Kor 6, lOn, z argumentacji doktrynalnej ;aiitcr przechodzi w parenezę, oznacza to, iź zaczyna nową myśl i nową część swego dzieh Bardzo ważną wskazówką do wyodrębnienia jakiejś jednostki literackiej są inkli zje, czyli powtórzenia podobnie brzmiących sformułowań tej samej myśli na póćzątku i na końcu wypowiedzi (np. Rdz 1, 1 i 2, 4a; J 2, 1 i 2, 11)..Mniejszej jednostki li terackie można wyodrębnić także przy pomocy „zapowiedzi tematu” (rip. tuż^: przed Hbr 11, 1 o wierze mówi już 10, 38n) i „słów wiążących” (np. Hbr 10, 3p w przekładzie dosłownym: „z wiary jesteśmy” i Hbr 11, 1 „wiara zaś jest poręk4”). Niekiedy sam tekst narzuca pewne kryteria, jak np. w J 18, 28 — 19, 16a kryterium zlnjjjiny miejsca (Piłat wszedł — wyszedł) pozwala wyodrębnić 7 scen, z których czwarta, centralna wskazuje na to, na czym zależało Ewangeliście — ukazać w |dialo|u z Pi łatem królewski charakter Jezusa. Przeprowadzona przy wykorzystaniu |!ma.jksV-malnej liczby kryteriów analiza struktury literackiej pokazuje nie tylko pW pęrj kopy (czy księgi), lecz także jej myśl przewodnią i przez samego autora rozłożone

c) Kontekst logiczny

iaj

tlgolnii; rmm¹ wiara!;

szczk

J ll

alk

rttvi

Kontekstem logicznym nazywamy wzajemne powiązanie wyrazów w dcfńąjl t^y}-powiedzi, dzięki któremu ma ona sens. Kontekst taki może być óliżsż; dotyczy powiązania podstawowych części zdania (podmiot, orzeczenie, dcif ełhlenie), albo dalszy, jeśli określa związek poszczególnych części okresu jwanir kolego (zależność poprzednika i następnika, przesłanek i wniosku), bądź odległy, wslcjtkujclcy na powiązanie myśli autora w całej księdze lub we wszystkich księgach tego samego autora. Uwzględnienie tych wszystkich związków, czyli całego kontekstu, jest spęh

nieniem jednego z istotnych warunków poprawnego zinterpretowania tekstu idei zamierzonej przez samego hagiografa.    :    ;

Jud

hu

d) Kontekst literacki

re-:

tac!

.j.

W literackich badaniach Pisma św. doniosłą rolę odgrywa analiza. kontekstu idei, które jeśli nawet nie są czymś specyficznym dla autofa danej księgi|‘biblijnej, charakteryzują społeczność, w jakiej działał, oraz uwarunkowania historyczno ligijne epoki. Kontekst literacki jakiegoś tekstu biblijnego pozwala zatem bć dzv

sformułowań lub obrazów, ale — co ważniejsze — zauważyć także óry^ifildrio-śł

go w ramach tendencji teologicznych środowiska, jak i niekiedy długiej jtradycji, której jest on ostatecznym rezultatem. Dla tekstów starotestamentowyćh: ta kontekstem literackim są np, babilońskie utwory o stworzeniu świata i czło\i el Studium porównawcze pozwala w takim przypadku dostrzec podobieństwallpcwnyć

¹ Zbiór tekstów paralelnych zob. J. B. Pritchard, Anaettt Near Eastern Tex)ś the Old Testament, Princeton 1969³.

Re'i

Ho