66226 P1140710

342 KRZYSZTOF SZAMALF.K

342 KRZYSZTOF SZAMALF.K

GLEBY

d»

Charakterystyka gleb. czynnika środowiska geograficznego podlegającego u przestrzeni dziejów ciągłym przemianom pod wpływem klimatu, nawodnieni) i biosfery, jest zadaniem złożonym. Dążąc do rekonstrukcji warunków glebo, wych w interesującym nas okresie pradziejów, posłużymy się genetycy systematyką gleb opartą na całokształcie cech morfologicznych oraz iż właściwościach fizykochemicznych i biologicznych. W niniejszym opracowania podstawę stanowiła mapa glebowo-rolnicza badanego regionu w skali 1 :25000 oraz specjalistyczne opracowania gleboznawcze dotyczące typów i podtypów gleb w nim występujących⁵.

Zdecydowanie dominującym typem gleb w rejonie Kruszwicy są gleb) określane jako czarne ziemie kujawskie, zaliczane do gleb hydromorficznjd (ryc. 3). W ich obrębie wyróżnia się dwie zasadnicze grupy. Pierwszą tworzą gleby wytworzone przy udziale roślinności łąkowej lub leśnej w \vj. runkach dużej wilgotności w wyniku dominującego procesu darniowego, u obszarach pojeziornych oraz w różnych lokalnych kotlinach i obniżeniach terenowych. Gleby te. pochodzenia bagiennego, powstały z płytkich ulwą. rów organogenicznych. jak: silnie zamulone torfy, namuły deluwialne, gylie, mursze itp. Często wzbogacane we frakcje ilaste przez zalewy wód, proces) deluwialne lub deflację, w wyniku intensywnej działalności mezofauny oni drobnoustrojów uległy mineralizacji i humifikacji, przy odpowiednich warno-kach wodno-powietrznych przeobrażając się stopniowo w czarne ziemie pobagienne. Dużą rolę w tych procesach odegrały części ilaste i obecność CaCO) (W. Mrózek 1965, s. 61; F. Kuźnicki, S. Bialousz, P. Skłodowski 1970, s, 136; H. Uggla 1979, s. 500). M. Strzemski (1964, s. 13) podkreśla, że czarne ziemie pobagienne powstawały w różnych okresach w obrębie stref puszczańskich, tylko w warunkach powolnego wysychania i przeobrażania się utworów bagiennych, gdyż raptowne i w ogóle szybkie odwodnienie bagna powoduje murszenie masy torfowej.

Czarne ziemie bagienne są bardzo podobne charakterem i właściwościami do czarnoziemów leśno-ląkowych. Jest to druga grupa gleb wchodzących w skład czarnych ziem kujawskich, różniąca się jednak od czarnych net: pobagiennych pochodzeniem. Gleby te zaliczane do klasy gleb czarnozm-nych. położone wyżej w stosunku do czarnych ziem pobagiennych, został) wytworzone z różnych utworów zasobnych w węglany, przeważnie z lekkkk glin zwałowych bogatych w CaCOj, piasków gliniastych, utworów pyłowych wodnego pochodzenia oraz iłów, w warunkach klimatu umiarkowanie wilgotnego. przy udziale roślinności leśno-ląkowej. Przyczyną gromadzenia $ próchnicy w tych glebach jest tworzenie trwałych kompleksów organiczno-•mineralnych w warunkach dużej wilgotności pod wpływem okresowe?)

' Mapa glebowo-rolnicza zostało sporządzona z pierworysu wykonanego na podiu" dokumentacji gleboznawczej z 1960 r. i badań globoznnwczo-roiniczych z 1968 r.

jwania wód opadowych (F. Kuźnicki. S. Bialousz, P. Skłodowski 1970,

KjJ; H. Uggla 1979, s. 390-393). Geneza czarnoziemów leśno-łąko-^ł j, nie została jednak dotychczas jednoznacznie wyjaśniona. M. Strzemski JEjt. s. 13-14) łączy je z okresem subborcalnym. Należy podkreślić, iż Lfooziemy leśno-łąkowe bardzo często występują w kompleksach z czarnymi uniami pobagiennymi i wyróżnienie kartograficzne tych gleb jest przeważnie rtfliożliwe (H. Uggla 1979, s. 392 oraz 500). Odnosi się to także do rejonu tniszwky- w którym obydwie grupy nie zostały rozdzielone. Prawdopodobna ^icamiędzy nimi znajdowała się przypuszczalnie w poziomie górnej terasy Ojpła. znajdującej się na wysokości 85-90 m npm. (ryc. I). W związku I Km na interesującym nas obszarze mielibyśmy do czynienia przede j -łtftkim z grupą czarnych ziem pobagiennych (W. Mrózek 1965. s. 28).

Właściwości czarnych ziem kujawskich zostały szczegółowo zbadane przez Iw, Cieślę. Jego zdaniem, największe znaczenie w ich ewolucji miał czynnik Litologiczny i klimatyczny. Dużym wpływem odznaczały się również wła-Litości skały macierzystej, którą stanowiła głównie średnia, pylasta glina Linowa zasobna w węglan wapnia, wykazująca na ogół jednolitość pod o*dem składu mechanicznego i chemicznego. Charakteryzujący się ciemnym ubarwieniem poziom akumulacyjno-próchniczny, którego miąższość waha się i aanicach 0,40-1.40 m jest zależny od stopnia spiaszczenia górnej części ihly macierzystej. Od miąższości materiału spłaszczonego zależy bowiem Nfbokość zakorzeniania się roślinności łąk owo-trawiastej, posiadającej zasad-aioe znaczenie w wytworzeniu się tych gleb. Specyfiką czarnych ziem Łujawsktch jest ich ścisły układ widoczny w całym profilu. Występowanie Indziej intensywnego, ciemnego zabarwienia w dolnej czyści poziomu próch-I KKgo jest związane z większym uwilgotnieniem tej warstwy. Zawartość ■próchnicy w glebie wynosi około 2,5%; w miejscach obniżonych, gdzie krainie zaznacza się oddziaływanie wód gruntowych często przekracza 3%. Czarne ziemie kujawskie są potencjalnie zasobne w składniki pokarmowe roślin, co przy korzystnych właściwościach fizycznych składa się na ich ńprzeciętną urodzajność (W. Cieśla 1961. s. 13. 26, 71. 84). Pod względem Miłości rolniczej należą do gleb dobrych i w większości zalicza się je równie do II i III klasy bonitacyjnej (W. Mrózek 1965. s. 61-62). Pod *t^ędcm typologicznym dzielą się na dwa podtypy: czarne ziemie właściwe 'czarne ziemie wyługowane określane jako gleby szare (W. Cieśla 1961.

¹30. i 36). Podczas gdy czarne ziemie właściwe charaktcr\zuje zasadnicza ®*kma profilowa A-C. w czarnych ziemiach wyługowanych poniżej poziomu ^ występuje przejściowy poziom iluwiulny B o barwie rdzawobrunatnej ^IF Kuźnicki, S. Bialousz, P. Skłodowski 1970. s. 137-138; H. Uggla 1979. ¹ #1-502). Poniżej tego poziomu zaznacza się poziom namycia węglanów fugowanych z górnych części profilu, widocznych w postaci delikatnych •"d nacieków barwy białoszarej. Reliktowy poziom B powstał pod roślin-jrócią leśną i został wytworzony przez wymycie węglanów w^rapnia wskutek "Kieszenią ilości opadów w okresie subatlantyckim (W. Cieśla 1961.