57071 P1140718

358 KRZYSZTOI SZAMAt f:K

występują w promieniu 4-5 km (Z. Rajewski 1957, s. 172, Z. Bukowy | 1975, s. 291). Jest prawdopodobne, że również w odniesieniu do tych dwóch grodów wielkość strefy bezpośrednio „intensywnie" eksploatowanej nieprskra. czała 60 km-, licząc dla każdego z nich osobno. Zatem w mezoregionach uważanych dawniej za ekumenę grodów funkcjonowały obok nich niezależnie inne skupiska osadnicze. Jest to wyraźnie widoczne w odniesieniu do mezo-regionu nadgoplańskiego, w którym wyróżniono poza zespołem kruszwickim jeszcze pięć innych koncentracji punktów osadniczych (ryc. 6). Na północ od kruszwickiego zespołu znajduje się koncentracja w rejonie jeziora Szarki, natomiast w kierunku południowym na zachodnim brzegu Gopła występuj słabo rozpoznane koncentracje w rejonie Lachmirowic i Mielnicy. Na pr» ciwnym, wschodnim brzegu jeziora występuje również słabo rozpoznana koncentracja w rejonie Gocanowa oraz koncentracja w rejonie Ostrowa. Wyróżnione koncentracje zajmują obszary o podobnej wielkości, różnią się natomiast ilością oraz charakterem skupienia tworzących je punktów osadniczych, grupujących się wokół cmentarzysk lub większych osud. Widoczne między nimi różnice wynikają m. in. z odmienności poszczególnych mikroregionów, z którymi były związane, co wyraża się zwłaszcza w morfologii oraz rodzaje pokrywy glebowej. W południowej części zlewni Gopła. znacznie różniącq się od części północnej, teren jest bardziej pofałdowany, występują rozleje sandry i formy wydmowe związane ze strefą moreny czołowej. Gleby są ta znacznie gorsze, w części południowo-zachodniej zdecydowanie dominują gleby bielicowe, w części południowo-wschodniej zaś przeważają gleby brunatne (W. Mrózek 1965. s. 24-25. 58-61). Na tym tle przyrodnicze determinant) kształtowania się zespołów osadniczych z grodami „typu biskupińskiego' wydają się dostatecznie jasne i być może właśnie tu kryje się część odpowiedzi na pytanie, dlaczego powstawały tylko w niektórych mikroregionach' i

KWESTIA ZANIKU OSADNICTWA

Zmiany zachodzące w środowisku geograficznym kruszwickiego mikroregionu. wywołane pogorszeniem się klimatu, a wyrażające się przede wszystka wzrostem wilgotności, jeszcze w początkach okresu halsztackiego D nie miah tak zasadniczego znaczenia. Świadczy o tym wymownie lokalizacja grodu, stanowiącego w fazie III niewątpliwie centrum osadnicze mikroregionu, w miejscu szczególnie zagrożonym transgresją jeziora. Wyraża się to również tendencją do zakładania osad na wyspach, cyplach nad brzegami jezioru w strefie terasy środkowej. Mimo potwierdzonego układem stratygraficznym stałego podwyższania poziomu wody odnotowujemy w okresie halsztackim D co najmniej dwukrotny wzrost liczby osad. w tym również stale zamieszki** nych. oraz objęcie czytelną w diagramach pyłkowych, bardziej intensywną eksploatacją gospodarczą terenów niżej położonych (deforestacja łęgów) W okresie największego rozwoju osadnictwa, najprawdopodobniej u schyłku okresu halsztackiego, dochodzi jednak do znacznego pogorszenia stosunkó*

ZNMRM

4dg₀p| . . .    • ^0SADV o CMENTARZYSKA 0 SKAUT O ********

^{,kl rnczore}gion osadniczy ludności kultury łużyckiej u schyłku epoki brązu

I W

okresie halsztackim. Oprać. K. Szamałek

der Bro^r^CZZOre®^on ^9P*° der Bcvólkerung der Lausitar Kultur gegen Endc ^{2011 Un<}* der Hallstallzeit. Bcarbeite! von K. Szamałek