67094 Obraz7

W lym mlujm u iiIiiIrjHzyiih m/wu/mi dotykalny Iwa),iing|| prulilrimi: jitl się ma xnpiN iilwmu do jego wierszowego chamklemi' Zapis leksiii wlerszowuiliM odzwierciedla jego prozodyjny status, ponieważ zapis font |akbv obrazem i■ •.«11• /uvfll ukiiNtyki mowy, ale to nie zapis decyduje o wierszowym charakterze mowy i wieril^B wyin charakterze delimitacji tekstu, lecz system p r o z o d yj n y, który skutcnifH limituje rozmiar wersu i Nie jest przecież możliwe członowanie tekstu na segitn^f o długości na przykład 47 sylab: laki odcinek tekstu nie może mieć prozodyjnfl autonomii i prozodyjnej spoistości, ponieważ byłby wielokrotnie dzielony skład nicgflH zatem- nawet wyodrębnienie graficzne takich odcinków mowy nie czyni z nifl wiersza. Słowem, prozodyjny weryfikator formy wierszowej potrafi wykazać prozalofl ski charakter tekstu nawet w wypadkach, gdy tekst zapisany sugeruje wiersz, 'X

*

Spróbuję scharakteryzować pauzę wersyfikacyjną: przynajmniej teoretyczni! ma ona taką samą wartość prozodyjną po każdym wersie,^ ale najsilniejsza|jcj w wierszu nienumerycznym przerzutniowym; o wyborze miejsca panzy wersyfikacyjnej w stosunku do działów składniowych decyduje nie wymóg-łogiGznjl lecz jej „słyszalność”, zatem pojawia się albo tam, gdzie przewidziećją najłatwioli to jest zawsze po takiej samej liczbie jednostek językowych, lub,, tam,¹ gdfflB przewidzieć ją najtrudniej. W praktyce wersyfikacyjnej obie te zasady mogą wyst'ąpB w jedńym tekście.

Ci piętnaście set koni Moskwy porazili I wojewodę tego wojska zaczapili,

Kniazia Obolińskiego. Ruszywszy się z Koło-mnej, położyłeś wojsko. Sotow zoWią sioło.

(J. Kochanowski, Juda do Moskwy)

Dwa pierwsze wersy rozczłonkowano zgodnie ze składnią i po takiej sań®j liczbie jednostek językowych (sylab), wers trzeci rozrywa wyraz Kołomnej, ale k 1 a im z ula,-czyli zamknięcie wersu,-przypada również po takiej samej liczbie sylab.J|

Prezentowany tutaj tok myślenia i rozumienia spraw wierszą prowądzijjąS^^H wniosku,, że skoro wiersz powstaje wskutek arbitralnego stosowania pauzy, jo owa arbitralność ujawnia się tylko w stosunku do podziałów składniowych, tekstu^ Mpśęj zatem być tak, że pauza wersyfikacyjną p#jawia się p« każdym zdaniu, c« lljak powiedziano wcześniej — nie jest praktyką prozy, i wersy mają wtedy charakter składnio w y, wersy równe są zdaniom; albo wersy nie są, tożsame ze zdaniami, jeśli] pauza pada w obrębie zestroju intonacyjnego czy wyrazu, i wiersz ma wtedy charakter askładniowy, wers nie jest tożsamy ze zdaniem. Możemy zatern skonstatować, jśe_s[kład n io w o ś ć^i as kł adn i o wość wyczerpują możliwości arbitralnej segmentacji tekstu i postaci wersów, mówimy zatem w pełni zasadnie, że wiersz posiada dwie możliwości delimitowania tekstu, dwa s y s t e my w er syf i k a -cyjne. System wypada zatem zdefiniować, jak następuje:

Hyiłmii wrrHyiiltucylny jest to niminóIi iiyliiowiinhi iii lilii nliir| pntl/y wemylikncylnej k ijiiiMimkii <l(> działów skladiiiowyi li: może wIi,h i ma padai' na działy składniowe*, i.,. li pomiędzy człony Hynlnklyczne, i wtedy mówimy o systemir składniowym , i,,    , Iul) też w obrębie członów składniowych czy nawet wyrazów, tnąc je, i wtedy

mówimy o systemie uskladniowym wiersza.

Innych wersów niż składniowe i askladniowe nic ma; wersy mogą być IlIŻNiinic ze zdaniem i pozostawać w najrozmaitszych relacjach do zdania, mogą b\i krótsze lub dłuższe od zdsfnia. Askładniowość przybierać może dwie postaci. Hfprs tnie zdanie:

Posiałem na gładkiej roli    '

drewnianego stołka ■    ideę nieskończoności

(Z. Herbert, Uprawa JilozoJii)

i | lali przypadek nazywamy p r z e r z u t n i ą: zdanie zostało podzielone na trzy wersy; lub zdania tną wers:

I zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei

I Wledy mówimy o składniowym podziale wersów.

Dwa systemy wersyfikacyjne, czyli dwie zasady segmentacji wersowej, dają trzy ilożliwości kompozycji wypowiedzi wierszowanej: utwór może wykorzystywać system ddnclniowy > wiersza jako wyłączną zasadę dęlimitacji, może wykorzystywać' system itukladniowy, a może wykorzystywać oba systemy.

Metryka

Zasada Wierszowej delimitacji tekstu^ajwięc użycie arbitralnej pauzy w takich lurnach systemowych, jakie st^faćm si^ określić, daje w efekcie tekstowego jza-Bóiowania zaledwie minimum wiersza, minimum wierszowości tekstu. Z wier* lnem jednak przez całe wieki kojarzono nie specyficzną segmentację tekstu, lecz rytm, regularne lub z przemienną regularnością powtarzanie w każdym wersie Identycznych porządków językowych, identycznej pod jakimś względem‘^vorganizacji językowej. Za istotę wiersza uważano powtarzanie ekwiwalentn-ych, a więc równowartościowych pod względem prozodyjnego wyposażenia, wersów, co dawało efekty w postaci regularnego rytmu. Dzisiaj, kiedy już wiemy, że rytm tak rozumiany łllc jest warunkiem wiersza, że wiersze mogą być zarówno metryczne, jak

i niemetr y-e z n ę, czyli n u m e ryczn^e_i_____p ienumeryczne stósunek wiersza

do rytmu określamy inaczej: rytmizować wersy można rozmaicie i w rozmaitym stopniu, ale dopiero jako efekty delimitacji. Jeśli tekst segmentowany jest prozatorsko,