69932 skanuj0005

132 George C. Homans

się przez gęstwę jeżyn. Nasze twierdzenie dotyczące wartości relatywnych stosuje się także do działań tego typu. Ponieważ każde działanie, które pozwala jednostce uniknąć kary, tym samym jest nagradzające, dlatego też kosztem łowienia w stawie jest rezygnacja z nagrody, jaką jest uniknięcie przedzierania się przez jeżyny. Im większy koszt (w tym wypadku być może większy obszar jeżyn), tym mniej jest prawdopodobne. że człowiek ten będzie łowił w tym właśnie stawie.

Doktryna głosząca, że wszystkie wartości są relatywne, może oznaczać, że człowiek, wtedy gdy działa, porównuje nagrody, jakie mógłby uzyskać we wszystkich możliwych działaniach.' W praktyce, w toku wyjaśniania zac howań ludzkich możemy zapomnieć o tej możliwości. W rzeczywistości człowiek porównuje tylko możliwości otwarte dła niego w danym momencie. Ale co oznacza „otwarte dla niego”? Oznacza to, naturalnie, że skoro jakieś działanie dłub ciąg działań) zostały'wybrane i" rozpoczęte, to akt wyboru i podjęcie działania zmieniają wartość.netto przyszłych działań, czyniąc Wygórowanymi koszty niektórych z nich. Skoro nasz wędkarz zaangażował się w łowienie.i ruszył w górę rzeki, podniósł w tym momencie znacząco koszt działania alternatywnego -- gry w brydża — ponieważ’po to, by móc grać, musiałby teraz wrócić do obozu. Fakt wpływu aktualnych wyborów na przyszłe- nagrody i koszty-silanowi jeszcze jedną, nieuniknioną tragedię kondycji ludzkiej. Pomyślmy o czymś ważniejszym niż wędkarstwo — o zaangażowaniu się i karjere. Nikt nie powifTfen* sprzedawać wolności wyboru.' chybąjże.za wysoką cenę.

Twierdzenie głoszące, że prawdopodobieństwo podjęcia¹ przez jednostkę jakiegoś działania zmienia się zależnie od wartości netto uzyskanej w jego wyniku, jest, jak inne nasze twierdzenia,., prawdziwe jedynie w przybliżeniu. Oznacza ono, że działanie zależy tylko od nadwyżki nagrody nad kosztem, a zupełnie nie zależy od absolutnej wielkości obu z nich. Mimo to, jeżeli wartość nagrody staje się dla człowieka bardzo wysoka, a kara. na jaką się naraża, jest; również bardzo duża, szczególnie gdy ani nagroda, ani kara nie są pewne, może się stać on tak niespokojny, że nie będzie zdolny do jakiegokolwiek działania — może „zastygnąć". Wyjaśnienie zachowań ludzkich pełniejsze od tego, które tu podejmujemy, powinno zawierać twierdzenia na temat przyczyn, i skutków :wego niepokoju. Twierdzenie o. wartości wystarcza jednak- dla naszych ceiów. ponieważ dotyczy szerokiego-zakresu zachowań.

Pojaw.ia się wreszcie pytanie, czy twierdzenie 6 wartości jest tautologią. Jest ono równoznaczne z. pytaniem, ć'zy. wartość nagrody może'być mierzona niezależnie od ilości działań-poświęconych jej uzyskaniu. Jeżeli wartość nagrody nie może być mierzona niezależnie — twierdzenie to jest tautologią.- W jednej ważnej klasie przypadków wartość może być mierzona niezależnie..,.'Jeżeli ryby stanowią jedyny posiłek, jaki może zdobyć wędkarz, a ich wartość mierzona jest ilością czasu, w jakim był ich pozbawiony, to- im dłużej pozbawiony Był ryb, tym bardziej stają się one dla niego wartościowe. Z drugiej Strony,, im więcej ryb złowi i zje. tym mniej wartościowe stają się chwilowo jakiekolwiek następne ryby. Oznacza to oczywiście, że inny rodzaj nagród. staje się relatywnie bardziej wartościowy. Ta sama zasada pozostaje w mocy w stosunku' do innych nagród i w związku z tym przedstawiamy kolejne twierdzenie.

TWIERDZENIE 4. Im częściej ff niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała określoną nagrodę, tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna jednostka tej nagrody.

Twierdzenie to nazywamy twierdzeniem o cleprywcicji — nasyceniu. Kładziemy nacisk na „niedawną przeszłość”, ponieważ istnieje wiele nagród, za pomocą których człowiek może być nasycony jedynie czasowo: gdy nasz wędkarz będzie zńowu - głodny, ryby szybko odzyskają _swoją ..wartość.    •'    •

Załóżmy jednak, że nie oceniamy wartości, którą ma .dla jednostki jeden typ nagrody w dwóch różnych okolicznościach, oceniamy natomiast relatyw-‘ną wartość, jaką-jednostki przypisują dwóm-różnym nagrodom w tych ^v samych “Okolicznościach. Załóżmy także, iż. między nagrodami nie występuje -żadna oczywista różnica stopnia, w jakim jednostka jest-ich pozbawiona lub przez nie nasycona. Bezsprzecznie jest to problem bardzo powszechny. Załóżmy np., że wędkarz woli łbwić łososie niż pstrągi. Czy rzeczywiście jest prawdą, że poza tym, iż dla złowienia jednej ryby zrobi więcej niż dla złowienia drugiej, nie dysponujemy żadnym pomiarem relatywnej wartości, jaką mają dla niego obie ryby, i że w tym wypadku twierdzenie o wartości staje się .twierdzeniem tautologicznym? Byłaby to‘ prawda, gdyby wędkarz był członkiem tubylczego plemienia, które właśnie rózpoczęhśmy.badatji w$zyst-. ko co wiemy o tym człowieku, sprowadzałoby, się do jego wędkarskich przyzwyczajeń. Gdybyśmy jednak wiedzieli; że jest oń wędkarzem sportowym