41006 skanuj0008

186 George C. Homans

posiada dla niego nagroda (twierdzenie 3), tym bardziej skłonny jest do gniewu. Zauważmy jednak, że nieuzyskańie nagrody zmieni teraz jego oczekiwania na przyszłość, tak że nie jest wykluczone, iż w wypadku następnego niepowodzenia w takich samych okolicznościach człowiek ten może przejawić mniejszy gniew. Zachowanie agresywne jest vv końcu zachowaniem, które w sposób najbardziej widoczny szkodzi czemuś lub komuś, szczególnie wtedy, gdy to coś lub ktoś wygląda na źródło lub powód frustracji, a w krytycznym momencie prawie wszystko może być tak traktowane. Twierdzenie to głosi,"że w gniewie rezultaty zachowań agresywnych stają się relatywnie bardziej wartościowe niż były wcześniej.

Tych pięć twierdzeń nie wyczerpuje z pewnością osiągnięć psychologii behawioralnej. Natomiast przedstawiają one zasadnicze minimum wymagane przy wyjaśnianiu prostszych cech zachowania społecznego. Równie ważny, jak te twierdzenia, jest fakt, że pozostają one w mocy. równocześnie ograniczając, modyfikując lub zamaskpwując — zależnie od określonych okoliczności — te cechy zachowania, których spodziewalibyśmy się, mając na uwadze także inne twierdzenia. Podaliśmy kilka tego przykładów, lęęz rozważmy jeszcze jeden. Zgodnie z twierdzeniem 1, im częściej działanie jednostki jest nagradzane, tym częściej będzie je ona przejawiała. Zgodnie jednak z twierdzeniem 4, im częściej jakieś działanie jest nagradzane, tym mniej wartościowa staje się każda następna jednostką-nagrody, a tvvier^: dzenie 3 głosi, 'żeJim mniej wartościowa jest nagroda, tym rzadziej jednostka podejmuje działanie, W rezultacie połączone-twierdzenia ożna-' czają (o czym z pewnością wiemy), .że jeżeli. działanie jednostki jest wystarczająco nagrodzone, to fakt ten stworzy warunki prowadzące do zaprzestania tego działania. Twierdzenia te oznaczają również, że jeżeli jakiś człowiek^ma -bezustannie podejmować trud . w_ celu ^otrzymania nagrody, musi na tyle często odnosić sukcesy, by zaspokoić^-nie w całości, lecz częściowo swą potrzebę nagrody. Jeżeli człow.ek pracuje po to, by zaspokoić głód, powinien odnosić sukcesy tylko w^stopniu takim, który sprawi, że przez cały czas będzie trochę’ głodny. T3rak sukcesu mógłby, zgodnie z twierdzeniem ł, doprowadzić do apatii; zbyt duży sukces mógłby, zgodnie z twierdzeniem 4, doprowadzić do nasycenia. Ponieważ wszystkie twierdzenia są równocześnie prawdziwe, dlatego też w zasadzie powinniśmy bądź wykorzystywać je w wyjaśnianiu każdej określonej cechy 'żenowania, bądź pokazywać, dlaczego .w określonych okolicznościach '.edno lub więcej spośród nich’nier znajduje-zastosowania. W praktyce nie

Podstawowe procesy społeczne

czynimy 'tego wówczas, gdy powody takiego, pominięcia śą oczywiste. Część przedstawionej powyżej dyskusji ,(np. komentarz na temat-wartości netto) i w dużym stopniu to, co z niej wynika, może brzmieć tak, jak gdybyśmy traktowali zachowanie ludzkie jako bardziej (lub mniej) „racjonalne”, niż jest w rzeczywistości. Słowo racjonalne ma jednak wiele znaczeń. Jeżeli jego.;znaczenie interpretuje się w ten sposób, że zachowanie ludzkie jest zarówno’' świadome, jak i wy kalkulowane, to wierzymy, że wtedy twierdzenia nasze pozostają w mocy w stosunku do zachowań nieświadomych i świadomych. Jeżeli twierdzenia te zakładają kalkulację, oznaczą to, że może być ona nieświadoma. Jeżeli zachowanie racjonalne ogranicza się jedynie do najbardziej wykalkulowanych zachowań mających na celu osiągnięcie określonego rezultatu, to wiele z-opisywanych przez nas zachowań może mieć charakter irracjonalny. Zgodnie jednak z tą definicją, to ktoś inny.niż sam aktor decyduje, jakie zachowanie byłoby „najlepsze”. .'"Aktor zarówno może być nieświadomy standardu oceny, jak i —jeżeli jest ■ świadomy — może nie posiadać wiedzy lub doświadczenia, które pozwalałyby mu na dotarcie do tego standardu. Interesuje nas, w jaki sposób ludzie rzeczywiście się zachowują, a nie jak zgodnie z czyimś standardem powinni się zachowywać. Słowo racjonalne może w. końcu odnosić się do rodzajów wartości, zgodnie z którymi, ludzie postępują. Zgodnie z tym standardem palenie papierosów lub nawet okazywanie.agresji mogłoby być irracjonalne, a racjonalne mogłoby być-postępowanie altruistyczne._Nie dokonujemy tutaj takiego rozróżnienia między wartościami. Nie interesuje nas, jakie wartości ludzie mają, lecz jak oni się zachowują,..próbując osiągnąć te wartości. Uważamy, że takie słowa jak: racjonalny i irracjonalny śą właśnie tymi, których -należy się wystrzegać.

- KSZTAŁTOWANIE SIĘ INTERAKCJI*

Na podstawie prowadzonej przez nas dotychczas: dyskusji mogłoby się wydawać, że w trakcie trwania interakcji dwóch, osób każda z nich wynagradzała drugą tylko jednym rodzajem działania, i że te działania były zasadniczo niepodobne do siebie: Inny udziela rady. Osoba wyraża

- * Tłumaczenie nie obejmuje poprzedniego pod rozdziału,'w którym Homans wprowadza dwie jednostki wchodzące ze sobą w interakcję na terenie"biura: "Osobę (Person) i Innego (Other). Homans zaczerpnął przykład z pracy P. M. Blaua. The Dynamics of Bureaucracy, Chicago- 1955, s. 99-179 — pr-yp- red nauk.