65964 skanuj0004

176 George C. Homans

sam ze środowiskiem fizycznym. Nie oznacza to wcale, że z zachowania społecznego nie wyłania się nic nowego. Stale wyłaniają się nowę zjawiska. Problem polega nie na tym, czy pojawiają się nowe zjawiska, lecz na tym, w jaki sposób wyjaśnić naturę tego, co się pojawia. Ponieważ zachowanie ma charakter społeczny, dlatego też w toku wyjaśniania rodzą się niekończące się wręcz komplikacje dotyczące przeplatania się kilku podstawowych zasad.

Niemniej zasygnalizujemy: ten rodzaj wyjaśniania zjawisk społecznych jest'akceptowany przez niektórych socjologów, lecz nie przez wszystkich. Jest wielu zdolnych socjologów, którzy wierzą, że wyjaśnienie to powinno wywodzić się nie z twierdzeń dotyczących zachowań jednostek, lecz z twierdzeń dotyczących charakterystyk grup społecznych jako takich. Socjologowie ci zmierzają także do wytyczenia ostrej granicy między socjologią i psychologią. My tęgo nie robimy. Ponieważ twierdzenia, na temat zachowań jednostek są twierdzeniami psychologicznymi w tym"sensie, że są zazwyczaj.formułowane i sprawdzane przez psychologów, dlatego też nie uznajemy żadnego podziału między socjologią i psychologią, a nawet między socjologią i innymi naukami społecznymi, 'takimi jak np. ■ ekonomia,

_ Instytucje oraz społeczeństwa ludzkie okazują się często tak dobrze zorganizowane i tak potężne, że ‘zdominowują. zachowania jednostek L.oąłkowicie . się,.'wymykają kontroli" ludzkiej. Lewiatanyr te są jednak _j}FOjiuktęm czegoś, o czym sądzimy, żejęst-„słabsze niż-muc-ha”, a,mianowi-. cie_: indywidualnych wy borów, ludzkich..Każdy ż nich składa się z działań ludzi, włączając w to- działanie specyficznie ludzkie,. czyli mowę. Nie jest ..prawdą, że kolosy te składają się . z działań ludzi i czegoś .więcej. One są ^działaniami ludzi, mogą- być - bez pominięcia - czegokolwiek-, analizowane w ramach aizjtałan"/Jeże|Lgkładają< się .one z działań jednostkowych, muszą fcyć ostatecznie wyja^^ne poprzez zasady tychże działań. Celeni naszym jest tutaj pokazanie, w jaki sposób słabe tworzy silne i w jaki sposób instytucje społeczne są kreowane przez wybory - ludzkie.

. , PODSTAWOWE TWIERDZENIA-

- Zastanówmy się nad osobą wykonującą-to,; co nazywamy "działaniem, ^rtzn; pewną 'zrozumiałą jednośtkę-dóbrowefii^go zaćxTówania---=-= - dóEfó^ wolnego w tym-sensie, że_nie jest ono zwykłą reakcją odruchową, jak np.

•ilCZill-CŚ-Z'-    ■'..' •. . Podstawowe procesy'społeczne' _    '    ..... 177

J2Kź5m ,^r"v//;.    /.-O.. ;.v ', ..y. v.    .V.■ ^1-LJ    ■• 1*.L d*

^:^ćodruch kolanowy. Przyjmijmy, że działaniem jest zakładanie przynęty na haczyk, a następnie zarzucenie wędki (do stawu). Pierwsze pytanie, dotyczące . tego działania, jakie zadajemy, tó: Czy jest ono uwieńczone.powodzeniem? Czy zarzucenie jest nagrodzone przez to, że ryba wzięła, lub przynajmniej wypłynęła na powierzchnię? Jeżeli wędkarzowi udało się branie, prawdopodobnie powtórzy on to działanie. Podsumujmy więc to, co się dzieje w tym działaniu oraz w innych działaniach nagradzanych, formułując pierwsze twierdzenie, które tak jak wszystkie twierdzenia wyjaśniające, przedstawia zależność między co najmniej dwoma zmiennymi¹. W tym . wypadku zmiennymi są: częstotliwość, z jaką działanie jęst. nagradzane, oraz . prawdopodobieństwo podjęcia go przez jednostkę.

■ ' / TWIERDZENIE 1. Im częściej działanie jednostki jest nagradzane, tym bardziej ■ jest prawdopodobne podjęcie przez, nią tego działania.

Nazywamy je twierdzeniem o sukcesie.[Tak jak inne nasze twierdzenia, jest ono prawdziwe jedynie w przybliżeniuTZaklada, że jeżeli jakieś działanie raz nagrodzone nie jest już potem nigdy nagradzane, prawdopodobieństwo, że jednosjka będzie je-przejawiała, spadnie wcześniej czy później do zera. ..Oznacza to,'że jednostka przestanie je przejawiać w ogóle. W języku psychologów — działanie to zostanie wygaszone. Twierdzenie- to nie precyzuje jednak, jak długo, bedzie trwać'owo „wcześniej czy później”. Wiele ~ zależy od-.wzoru, zgodnie z którym uzyskiwana jest nagroda. Przywianej

- ■'-■ilości nagród w danym okresie jesl_;0czywiste, że jednostka będzie rządzie]

. przejawiać jakieś działanie, jeżeli nagrody pojawiać się będą regularnie fi, naszym wypadku ryba weźmie w co trzecim zarzuceniu wędki) niż wtedy, gdy nagrody pojawiać się będą nieregularnie i przypadkowo. Ponadto, jeżeli działanie juz raz regularnie nagradzane przestanie być nagradzane; wygaśnie wcześniej niż działanie nagradzaiie nieregularnie. Jednym ż powodów tego,

. że ludzie wkładają w. łowienie ryb tyle wysiłku i łowią nadal nawet wtedy, gdy odnoszą niewielkie sukcesy,, jest tó. że działanie prawie zawsze jest nagradzane nieregularnie. Twierdzenie l,'chociaż prawdziwe jedynie w przybliżeniu, jest wystarczająco prawdziwe dla naszych celów.

¹ Aby poznać zastosowanie podstawowych twierdzeń psychologicznych do zachowań L_l—~. społecznych zob. zwłaszcza: B. F. Skinncr,' Science mul Hunom Behimor, New York 1953; A. W. Staats, Ć.' K.. Śia&is;~Cbmpfex'Iiumun BeituviOr, New 'York 1963; G. Ć. Homans. Soda! Behavior. lis Eloneniary Fnrms. New York 1961.

12 — Współczesne- leorie....................