80754 IMG63

Przytoczone tu skrupuły nie powinny odwieść nas od próby aa ićmarodnych panisk snuła widowiskowej, jakkolwiek zadanie takjT^v je nieamknaone traasczana, chciałbym zaproponować pewien system qpt ay zaczej wsbać na talia możliwych klasyfikacji, gdyż mażit*^~ wzgfeiie są praktycznie niepgtantcame. Wychodząc z założeń najbaidzM . ^ ornych ifonnalnydi, pothm najpierw laika podziałów dychotomiczijyj*^

Sformułowana na wstępie definicja sztuki widowiskową zawiera

^P0>«e«

anań. Środowisko poestnenne, w którym komunikowane jest byćpowetzchraąpłaskąłufcptMsnzenią trójwymiarową. Oto kryteritna^S poeiabjące tmtżeśbć z jednej straty „widowiska cieni" (cienie chiński/^ qe, fika). > drożej zaś widowisb „wypukłe” (zarówno „żywe", jak i „nieżyj^k fontanny cy automaty)

Db cire&na snuć widowiskowej zastosowaliśmy dwa sprzężone z 5^ jęcia: aasuipnestneni Wynikiem tego sprzężenia jest ruch, komuniko*^’*¹ typorahy^fcnś dmą wiazalną. Efekty wzrokowe wystarczają zatem, by pp* ló widowiska Ale często towarzyszą im efekty dźwiękowe, co podsuwa*'*' podaał, na widowiska bez efektów duchowych (pantomima, film niemy, ^ cje gBurastytzne, n*któce numery cyrkowe) i widowiska z efektami »łud»*^ htnieją, racz jasna, wypadki pośrednie, gdzie dźwięk dodany jest aztucaaTj na pcykładaicyfa wykonywana w sali kinowej w epoce filmu niemego.

A oto śne mołwoso synematyzacjL Istnieją widowiska, podczas których & nraa aę wrayemny kontakt między wykonawcami a widzami, i takie, takm owego nie na knieją widowiska figuratywne i widowiska absttakcyfoe; ^ tónenie ta radbd^aęicApraptowadzić.nkJże być stosowane na pląsa, ase wzrokową, dachowej, afto na obu naraz, dając szereg kategorii mieszanki.

By nie mnożyć przykładów mc&inrycłi klasyfikacji ograniczę się do przetka wierna tnech, które nogą się okazać przydatne do bliższego określenia sztuki g.

dowisbwej.

pierwsi z nich jest człowiek, albo ściślej - jego widzialna obtr. ność w spektaklu. C^r człowiek lub jego obraz widoczny jest w toku przedstaw-ma? Zjtdntj straty mamy widowiska z zasady pozbawione tego elementu lubźjn-wodznaoB obywające się be: niego, np. „son et lumićre", gry wodotrysków, sziw-oe ognie, niektóre projekcje. Bo drugiej stronie tej linii podziału znajduję się® ifowśka, w krótydi wysypują formy ludzkie; można tutaj rozróżnić przynajmae tny grupy widowiska komunikowane przy efektywnym i bezpośrednim udziale ił toia z kiwi i kosa , widowiska z obrazem człowieka przekazywanym za potwcj sadków mechanicznych (fflm, niektóre rodzaje projekcji), wreszcie widowiska aa tropanotbane, gdzie człowiek reprezentowany jest przez formę nieożywiony

” ćłsc wx ćn£ sśścr.Y w alolci bśs tylko czdciowo. Przypomnę Raj Beclwnaphr ttdłhułSsdweylMiy oajp derów wyitąąoe z trzech um, a także niektóre spektakle gWi* p tamte £o V,» których owe tyce, ewentualnie z rekwizytami, wykonuję krótkie sad?^

poruszaną (marionetki, automaty, wyświetlane sylwetki). Klasyfikacja ta ****£ do aspektu wzrokowego, lecz można by ją wzbogacić i zróżnicować do-" tnteiium słuchowe (obraz bez człowieka - glos ludzki np. śmiech, plącz, dźwięk bez głosu ludzkiego - obraz z człowiekiem itcL).

** propozycja klasyfikacji opiera się na kryterium mowy. Tutaj linia

Lpjn jest stosunkowo prosta: widowiska ze słowami i widowiska bez udziału ^jlOpaniaę się do zwrócenia uwagi na fakt, jak znaczna jest ilość przejawów ^widowiskowej obywających się bez mowy artykułowanej: pantomima, ba-Zatoniemy, koncert, popis sportowy, jazda figurowa na łodzie, większość defi-^j^jjwowodów, figurynki, niektóre festyny, duża część numerów cyrkowych i te-prestidigitatorstwo itd.

Trzecia wreszde klasyfikacja zasadza się na kryterium fabuły. Nie pokrywa się jgDistsióżnieniem zmysłowym, ponieważ fabuła widowiska może być wyrażona hflfrmi zarówno słuchowymi, jak wzrokowymi (tzn. czasowymi i czasoprzestrzennej. Kryterium fabuły jest wyróżnikiem pojęciowym, jest ono znacznie płynniej-—i trudniejsze do zastosowania niż kryterium fizyczne, mechaniczne, zmysłowe, lunet socjologiczne. Większość wytworów sztuki widowiskowej - sztuki ruchu ptsada temat rozwijający się w czasie, a zatem intrygę, anegdotę, akcję złożowi następujących po sobie i zazębiających się wartości znaczeniowych. Tb wia-

0    nazywamy fabułą.

Takie rodzaje widowiska, jak teatr dramatyczny, pantomima, balet czy kino Mawiają ogromne bogactwo fabularne. Ale nawet formom tak prymitywnym, jd figury wybijające godziny na wieżach kościelnych, nie brak elementów fabuły (na kościele Marii Panny w Dijon funkcje te spełnia cała „rodzina” Jacąuemart składająca się z męża, żony, syna i córki). Zwykła piosenka posiada wątek narra-cijtif wyrażany zarówno słowem, jak i mimiką, zwłaszcza w interpretacji artysty, hory potrafi przekształcić ją w skecz lub w scenkę dramatyczną, niekiedy stwa-nająć w niej kilka postaci. Pochód karnawałowy, składający się z szeregu kukieł

1    żywych obrazów, potrafi „opowiedzieć" pewną historię. Była już mowa o tym, ja-ką obfitością semantyczną charakteryzuje się festyn publiczny, gdzie elementy statyczne współgrają z treściami wyrażanymi w czasie i przestrzeni

Z drugiej strony spotykamy przejawy sztuki widowiskowej nie posiadające fałaty. Ale niełatwo wskazać konkretny gatunek, którego produkty byłyby aprio-tycznie pozbawione fabuły. Nawet gry wodotrysków i pokazy sztucznych ogni - jak dowodzi historia tych form widowiskowych - przybierają niekiedy kształty tak wymyślne w swej zmienności i tworzą figury tak pełne dynamiki i ekspresji, że nie byłoby słuszne odmówić im zdolności wyrażania następstwa faktów czy pojęć. Jednakże, poza wypadkami raczej wyjątkowymi, widowiskom wodnym i pirotechnicznym przypadnie w tej klasyfikacji miejsce po stronie bezfabulamej. Po tej samej monie znajdą się popisy zręczności i siły. Można oczywiście dodać im fabułę (co tę nieraz praktykuje), ale sama zasada demonstrowania siły czy zręczności niezależni jest od fabuły. „Music-halł (...) jest estetyczną formą pracy (,..]. Każdy numer prezentuje się bądź jako ćwiczenie, bądź jako owoc trudu (...]. Tak więc spek-