220 (50)

220 Część Ul

A3) Osobno trzeba wyróżnić grupy tych formacji na (t)yka, które zostały utworzone od rzeczowników podstawowych na -(c)ja. Mamy tu wiec wymiany -ja na -yka z towarzyszącą alternacją -c- do np. informatyka 'teoria... informacji...', innowntykir 'ogólne i psychologiczne zagadnienia innowacji'^{1 2 3 4 5}, inwentyka 'dziedzina wiedzy, poświęcona... inwencji'¹, produkt yka 'teoria... produkcji'⁵, eksploatyka 'teoria eksploatacji...'⁶. Ten ostatni przykład jest dodatkowo ciekawy przez to, żt? doszło w nim do redukcji jednej sylaby -at„powinno być" *eksptoalałyka, ale podwojone -atat- przeszło w pojedyncze -at-, podobnie też mamy narcyzm zamiast *narc\jz\jzm, odmieniec zamiast *od?nienie-niec, starostwo zamiast *$taro$t-$two itd.

Podobnego typu terminów na    jest zapewne więcej, bo jest to, jak

widać, grupa szczególnie produktywna. Pojawiają się te terminy tak, jak pojawiają siy nowo wyodrębniane dziedziny badawcze.

A4) Swoista alternacja ilościowa wystąpiła w derywatach typu diagnostyka 'nauka o sposobach stawiania diagnoz'. Mamy tu wymiany występującej w podstawie (diagnoza) spółgłoski -z- na grupę -si- w derywacie; elementem formalnie pośredniczącym w tej derywacji mógł być rzeczownik    'spe

cjalista w zakresie diagnostyki".

2.1.1. B) Formant -yka tworzy nie tylko nazwy różnych dziedzin nauki czy techniki, ale leż nazwy innego rodzaju dziedzin aktywności ludzkiej. Jest oczywiście i w tej grupie szereg rzeczowników niemoty wowanych, np. kosmetyka 'sztuka upiększania...', nautyka 'umiejętność żeglowania../ (dziś raczej: 'wiedza żeglarska...').

Ale jest też szereg nazw różnych ludzkich działań, które są motywowane bądź przez (1) nazwę osoby działającej, bądź przez (2) nazwę tego, co jest przedmiotem danej dziedziny aktywności, np. (I) akrobatyka 'dziedzina sportu lub sztuki cyrkowej../ -akrobata'sportowiec, artysta cyrkowy../,publicystyka 'piśmiennictwo../ - publicysta 'pisarz../, turystyka 'zorganizowane wyjazdy...' - turysta...; np. (2) hieroglifika 'sztuka odczytywania hieroglifów' - hieroglify, ornamentyka 'sztuka stosowania ornamentów' -ornamenty...

Bywa leż lak, że motywacja może być dwojaka, np. (1, 2) fotografika - fotograf, fotografia; prognostyka - prognosta, prognoza; spirytyslyka - spirytysla, spirytyzm (z wymianą -zm na -st-), podobnieaforystyka - aforysta, aforyzm ild.

2.1.1.    C) Osobną uwagę trzeba zwrócić na specyficzną funkcję kolektywną niektórych formacji na-t/fo?. Może ona wystąpić bądź samodzielnie, bądź współ-wy.stępować /. inną funkcją.

Samodzielną funkcję swoiście kolektywną, wskazującą na „zbiór" tego, o czym mówi temat, obserwujemy w takich formacjach, jak np. aksiomatyka filoz. 'układ aksjomatów../, bom on i mika 'zasób homonimów', kolorystyka 'zestawienie barw, dobór barw', metaforyka 'zasób metafor', motywika muz. 'zespół motywów../, ornamentyka 'zespół ornamentów', problematyka 'ogól pro blemów' (problemat przestarz. 'problem'), $ trafika 'strofy, z których składa się utwór poetycki', symbolika 'ogól symboli', tematyka 'zespół tematów../ itd.; por. też pianislyka 2. 'ogół pianistów'.

Na ogól tego rodzaju rzeczownikom kolektywnym towarzyszy dopełniacz lub przymiotnik (najczęściej wywodzący się z dopełniacza), np. podhalańska motywika, ornamentyka indyjska, ornamentyka pawilonów, problematyka leksykografii, strofika Kochanowskiego, symbolika matematyczna, tematyka utworu; aksiomatyka danego systemu, kolorystyka obrazów Gierymskiego itd. itp.

Tego typu rzeczowniki kolektywne nie są nazwami zbiorów określonych przedmiotów, lecz nazwami specyficznych cech, właściwości różnego rodzaju dzieł naukowych, utworów artystycznych itp. Przypominają one pod pewnym względem takie, z reguły niemotywowane, rzeczowniki na -yka, jak np. akustyka 'właściwości wnętrza../, np.akustyka sali koncertowej, dynamika 'zdolność działania..., ruch../, np. dynamika słowa, bitwy..., erotyka 'tematyka miłosna', np. erotyka utworu..., plastyka 'obrazowość../, np. plastyka postaci, przedmiotów..., romantyka 'niezwykłość../, np. romantyka wydarzeń, przygód, morza... Wyrażenia typu akustyka sali, plastyka postaci... można na ogół przekładać na wyrażenia przymiotnikowe typu akustyczna sala, plastyczna postać itd., a syno-nimicznymi strukturami wielu formacji typu dynam ika, plastyka są od przymiotnikowe formacje na -{n)ość typu dynamiczność, plastyczność itd.

2.1.2.    Specjalną grupę formacji tworzą te, w których daje się wyodrębnić złożony przyrostek -istyka (-yslyka).

A l) Jest przede wszystkim spora grupa wyrazów na -istyka (-ystyka), które są nazwami odpowiednich nauk, mającymi w swej podstawie nazwę tego, co jest przedmiotem danej nauki, np. annalistyka 'dział historii zajmujący się annałami', archiwistyka 'nauka o... archiwach', atomistyka 'nauka o... atomach', biblislyka 'nauka o... Biblii', faunistyka zool. 'nauka o... faunie,./,florystyka bot. 'nauka o... florze../, folklorystyka lit., szt. 'nauka zajmująca się badaniem folk-

1

⁵ Według „Polityki" nr 2 (829) / 13 173, s. 6 Z. Pietrusiński wprowadził do języka polskie

2

go pojęcie (i termin) imtówatykn w książce pt. Ogólne i psychologiczne zagadnienia innowacji,

3

PWN Warszawa 1971.

4

   Por. lu książkę: A. Kaufmann, M. lustier, A. Drevet, Inwentyko. Metody poszukrmń twórczych rozwiązań. Tl. (z fr.) M. Wołodżko, Warszawa 1975.

5

   Zob. tu J. Fontaine, Słownik cztoieicka współczesnego: Produktyka, „Przegląd Techniczny" 29*83 z 17 VII 1983, s. 38, gdzie czytamy: „minister Jean-Piorre Cheveiu:mcnt usiłował spopularyzować określenie pnuluktyka w miejsce robotyki. Niestety, okazało się, że już w 1979 r. koncern Philipsa opatentował to słowo (...)prw/H.tr/i/Avr doprowadzi do likwidacji wielu stanowisk roboczych...".

⁶    Zob. tu „Glos Wybrzeża" z 22 23 XII 1973, s. 3: „Szczególnej uwagi wymaga rozwój eksploalyki, nauki o małym jeszcze dorobku, a lak ważnej dla rozwijającego się transportu morskiego": w „Glosie Wybrzeża" z 5 I 1978 czytamy w notatce zatytułowanej bksploaiykit m.in.: „Systematycznie powiększa się liczba kadr naukowych z zakresu teorii eksploatacji, trwałości urządzeń technicznych, ich niezawodności i diagnostyki oraz organizacji systemu eksploatacji (...J".

6

' Ale można by też przyjąć, że ifiitgiioslt) to swoisty derywat wsteczny od diagnostyka, bo ma on jakby późniejsze notowania od diagnostyki. Diagnostyka jest notowana już w SWil, a diagnosta dopiero w SW; w SWil (leż w SW, też w SDor z XIX w.) jest ctiognostyik.