220 (9)

samych przestępców, którzy mogą wierzyć, że zasługują na Karę i ze system odpowiedzialności karnej jest sprawiedliwy dla wszystkich), stanowi właśnie podstawę hegemonii. Pogodzenie się przestępców z tzw. powszechną mądrością jest (choćby tylko chwilowym) zwycięstwem hegemonii.

Teorie ideologiczne podkreślają, że każdy przejaw komunikacji i wszystkie związane z nią znaczenia mają wymiar socjopolityczny i że nie można ich rozumieć poza ich społecznym kontekstem. Takie przejawy ideologii zawsze działają na korzyść status quo, ponieważ klasy mające władzę kontrolują jednocześnie produkcję i dystrybucję nie tylko dóbr, ale i idei oraz znaczeń. System ekonomiczny zorganizowany jest tak, by służył interesom tych klas, a system ideologiczny ma na celu promowanie, naturalizowanie i ukrywanie prawdziwego działania wspomnianego systemu ekonomicznego. Niezależnie od indywidualnych różnic teorie ideologiczne są zgodne co do tego, że ideologia wzmacnia dominację klasową. Różnice pomiędzy poszczególnymi teoriami polegają na sposobach egzekwowania tej dominacji i stopnia jej wydajności, a także na przezwyciężaniu oporu, który ideologie te napotykają.

Podsumowując, możemy powiedzieć, że teoria Marksa traktująca ideologię jako fałszywą świadomość ściśle łączyła ideologię z ekonomicznymi podstawami społeczeństwa i stwierdzała, że fałszywość tej świadomości w stosunku do warunków materialnych klasy pracującej miałaby swój skutek w odrzuceniu porządku ekonomicznego, który tę świadomość stworzył. Marks widział to jako narzucenie podporządkowanej większości idei należących do dominującej mniejszości. Większość wkrótce dojrzałaby tę fałszywość i zmieniłaby narzucony jej porządek społeczny.

Teoria ideologii Althussera jako praktyki wydaje się nie przewidywać dla ideologii żadnych ograniczeń — ani w zakresie wpływów na wszystkie dziedziny naszego życia, ani na historię. Siła ideologii polega na jej zdolności do zaangażowania podporządkowanej części społeczeństwa w wykonywaniu pewnych czynności, a przez to do wykreowania tożsamości społecznej lub własnej przedmiotów ości, które zawierają się w ideologii i są przeciwne socjopolitycznym interesom tej grupy społecznej. Logiczna konkluzja jego teorii głosi, że nie ma ucieczki przed ideologią, ponieważ, choć nasze fizyczne doświadczenie społeczne mogłoby temu przeczyć, jedyne posiadane przez nas środki tworzenia sensu z tego doświadczenia są naładowane ideologicznie. A zatem jedynym sensem, jaki możemy wyciągnąć z samych siebie, z naszych relacji społecznych i z naszego doświadczenia społecznego, jest to, co stanowi praktykę dominującej ideologii.

Teoria hegemonii lub ideologii Gramsciego jako walki kładzie nacisk na opór. W zgodzie z Althusserem, w momencie gdy mowa o tym, że podporządkowana część społeczeństwa zgadza się na ideologię dominu-