226 (52)

226 Część IV

Niezależnie od powyższych formacji na -iczka w słowniku Mączyńskiego znajduje się leż szereg formacji deminutywnych na -(icz)/c«, a więc takich, które są motywowane przez odpowiednie formacje na-for, np. barw iczka (-barwica), głów iczka (- głowica), kr ugi iczka (- kntglica), łagwiczka ( łagwica), tarci czka (- tarcica), żupiczkd (-żupień) itd. Ze stanowiska opisowego są to jednak formacje z deminutywnym ka i tutaj analizowane nic; będą.

SStp w zakresie liter A-Przepamięlać zna tylko jedną formację na -iczka w ścisłym sensie. Jest to wyraz karmiczka 'potrawa, jedzenie', będąca zdrobnieniem od karmin 'potrawa, jedzenie'. Formę karmiczka SStp określa jako bo-hemizm. Poza tym Doroszewski W., 1928, s. 71 przytacza formę wieżyczka; na -iczka jest też może imiziczka („wędziczki a. haczyki" 'fuscinulas'). Innych formacji na -iczka w SStp nie ma. Nie ma tu ani wyrazu duszyczka (choć \es[dtiszy-ca), ani takich jak kurwiczka, małp iczka czy pantofliczka. Słownik ten notuje jednak szereg różnego rodzaju formacji na ~(icz)ka, które mają z reguły swoje odpowiedniki na -ica, np. dzianiczka {- dzianica), garłiczka (-garłica), jałowiczka (- jałowica), panzoiczka (-panzoica), pągwiczka (-pagwica) itd. Jest też szereg formacji na -(icz)ka mających swoje odpowiedniki na -:k czy -ic, np. dioorniczka, dziedziczka, ale to już inna sprawa; tutaj -ka występuje w funkcji feminatywnej.

Pewna liczba formacji deminutywnych na -iczka pojawia się w słowniku Knapiusza (1643 r.). Są to przede wszystkim takie formacje, jak duszyczka (• dusza)', pa!aiiczka (- palma), różyczka (- róża), twarzyczka (- twarz), wieżyczka (-wieża). U Knapiusza for mant -iczka tworzy też od różnego rodzaju podstaw słowotwórczych liczne nazwy botaniczne, np. gruszczuczka, ilmiczka, knaflicz-ka, łankzka, pacierzyczka, prosumiczka, sadłiczka, smagliczka, śzoietiiczka, za paliczka itd. Wszystkie te nazwy Knapiusz określa jako nazwy ziół.

We współczesnym języku polskim mamy również pewną liczbę formacji na -iczka. Część /. nich to te same, które znamy z XVI-XVII w. Są to właśnie formacje ogólnie znane: duszyczka, różyczka, twarzyczka, wieżyczka. Do ogólnie znanych należą jeszcze księżniczka i siostrzyczka, według l.indego notowane od XVIII w. Natomiast część dzisiejszych, notowanych przez SDor, formacji deminutywnych na -iczka^] ma charakter bardziej czy mniej archaiczny, bardziej czy mniej gwarowy, wreszcie bardziej czy mniej indywidualny, np./ar-hiczka daw. 'farba do malowania twarzy',gęśliczka (z Kasprowicza; por. gęsia), gorzelni czka rząd. (od gorzelnia), gruszy czka bot., kaczy czka daw. (od kaczka), ka-wian liczka przcslarz. 'imbryk do parzenia kawy', mszyczka daw. rząd. (od msza, z Kraszewskiego),pierniczka gwar., strzełbiczka (z Kasprowicza; może to derywat od s łrzelbica daw.?), śnieg u liczka bot., turniczka (od turnia), zbroiczka daw. (z Sienkiewicza; może derywat od zbroić a?), zinniczka rząd. (- ziemia).

7. przedstawionego wyżej materiału wynika, że część zapisanych przez Mączyńskiego po raz pierwszy formacji dochowała się do dzisiaj (duszyczka, twarzyczka, wieżyczka), natomiast druga część, a mianowicie wyrazy kurzoicz- ¹ ka, małpiczka, pnntofliczka, służbiczka, larczyczku nic są w późniejszych słownikach w ogóle notowane (Linde co prawda kurwiczkę, pantofłiczkę, slużbiczkę i tarczy czkę notuje, ale wyłącznic ze wskazaniem na Mączyńskiego jako na swoje źródło; małpiczki w ogóle u Lindego nie ma). W jakim stosunku owe dawne i dzisiejsze formacje na -iczka pozostają do języka czeskiego, to jest już inna sprawa. Być może, że dla części z nich, jak na przykład dla owej staropolskiej kanniczki, dałoby się czeski rodowód wykazać.

2. Przyrostek -iczko

Słownik Mączyńskiego notuje zaledwie 4 formacje na -iczko: imicniczko (i/mieli iczko) 'praediolum, folwarczek' (por. leżące y mienie 'praedium, folwark'), majętniczko 'possessiuncula, dzierżawka' (por. majętność 'possessio, dobra'), przisńdzeniczko append icu la' (por. przisadzenie 'append ix, prziza wieszenie'), sic Azo liczko 'sedicula, stołek, stołeczek' (por. siedzenie 'sedes, stołek'). Trzy z wymienionych formacji są u tworzone od rzeczowników rodzaju nijakiego, jedynie majętniczko jest dość specjalnym derywatem przez swój związek słowotwórczy z wyrazem majętność (wymiana -ość na -iczka). Majętniczko powstało zapewne pod wpływem wyrazu i ni io liczko.

Owe formacje na -iczko, notowane przez słownik Mączyńskiego, zastanawiają, bo w innych słownikach języka polskiego tego typu formacji raczej się nie spotyka. SStp (A-Przepamięlać) zapisał jedynie wyraz łoiyczko 'małe łóżko', które określono jako bohemizm, a w słowniku Knapiusza (1643) nie znalazłem żadnej tego typu formacji. Jednak u Lindego jest tych formacji pięć dwie znane już z Mączyńskiego (imieniczko i siedzeniczko zc wskazaniem na Mączyńskiego; on ie> liczko notowane leż z Biblii Lcopolity) oraz trzy inne: wicszkaniczko 'maleń kie pomieszkanie' (z Wujka i z Lcopolity), naczuniczko (naczynniczko; zGramma-tuki Ursinusa), ubraniczko 'pluderki' (z Klonowica). W podstawie ty cli formacji tkwi zawsze rzeczownik rodzaju nijakiego. Jedną formację na iczko zna teżSDor. Jest to polowiczko daw. (z.cłr. od polowanie), wynotowane z Krzyżaków: „Zbyszko i Jagienka niech sobie ninic na polowiczko razem chadzają".

W pierwszej chwili można by sądzić, żc czcskość formacji na -iczko, co najmniej tych najstarszych, jest oczywista, bo formacje na -icko są we współczesnym języku czeskim (a zapewne i w staroczcskim) pospolite, np. psanióko, uch teko, masltcko, kazdńićko, nadobićko, mastćko itd.; w podstawie słowotwórczej jest tu zawsze rzeczownik rodzaju nijakiego. Zastanawiają jednak stosunkowo liczne zaświadczenia formacji na -iczko z polskich gwar i to w większości wcale nic tych z. pogranicza czeskiego. Mianowicie SGP Karl notuje: 1) policz-ko 'małe pole' (z Lubelskiego? i z okolic Pińczowa)²,2) poludniczko 'południe'

1

Pomijani tu sprawę formacji feminntywnych na iczka typu pedagogiczkti czy cieliczka, wróbliczka.

2

Na dobre zadomowienie formacji po!iczko w polskich gwarach zdają się wskazywać takie jej pochodne, jak poliszko ‘pólko' (z Kujaw) i poliko 'pólko' (z Łowickiego). W pierwszej formie mamy znaną z polskich gwar zmianę -czk- w -szk-, a druga forma jest przykładem na produktywną na pewnych terenach derywację tzw. wsteczną (por. np. boicho 'boisko').