22 (825)

mm

M

NEUROPSYCHOLOGIA

by oczekiwać na podstawie jego wykształcenia i statusu społecznego, czy też przedchoro-bowego poziomu inteligencji oszacowanego za pomocą testów wiadomości, które są stosunkowo odporne na skutki uszkodzenia mózgu. Zdarza się też, że pacjent opisuje jakieś wyraziste elementy każdego obrazka z osobna, tak jakby każdy obrazek stanowił odrębną całość, a nie część składową serii. McFie i Thompson (1972) analizowali test Historyjek Obrazkowych u 143 osób dorosłych z ogniskowymi uszkodzeniami mózgu i stwierdzili, że niezależnie od umiejscowienia ogniska, wszyscy pacjenci słabo wykonywali to zadanie, lecz tendencja do pozostawiania całej serii lub części pokazanych obrazków w nie zmienionej kolejności występowała częściej przy uszkodzeniach płata czołowego, zwłaszcza prawostronnych, niż przy innej lokalizacji uszkodzenia. Autorzy uważają, że tendencja ta jest przejawem „specyficznej niezdolności do korygowania reakcji mimo dowodów, że jest to reakcja nieprawidłowa” (s. 551).

Nie ma wątpliwości, że proponowane przez Łurię wyjaśnienie trudności, jakie przejawia pacjent z uszkodzeniami płatów czołowych podczas omawiania obrazków tematycznych, równie dobrze nadaje się do tego, by wyjaśnić jego zachowanie w teście Historyjek Obrazkowych.

Poziom wykonania podobnych zadań eksploracyjnych, mierzących tzw. eksplorację czy ciekawość „treściową”, nieznacznie się pogarsza przy normalnym starzeniu się, mimo znacznego obniżenia innych parametrów ruchów oczu (Daffner i in., 1991). Pacjenci z podejrzeniem choroby Alzheimera wykazywali natomiast odchylenia od normy przypominające zachowanie się Łuriowskich pacjentów czołowych (Daffner i in., 1994).

Odwracalna perspektywa. Cohen (1959), pracując w laboratorium Teubera z pacjentami, którzy doznali uszkodzenia mózgu wskutek ran postrzałowych, stwierdził, że częstość zmian polegających na odwróceniu perspektywy przy oglądaniu podwójnego sześcianu Neckera (ryc. 4.12) jest jest znacznie niższa u osób z jednostronnymi uszkodzeniami płata czołowego niż u pacjentów z uszkodzeniami w innych okolicach mózgu, chociaż wszyscy badani z jednostronnym uszkodzeniem mózgu mieli gorsze wyniki niż grupa kontrolna. Średnia liczba przypadków odwrócenia perspektywy była najmniejsza w grupie z uszkodzeniem prawego płata czołowego. Dość nieoczekiwanie, odwrotne zjawisko wystąpiło u pacjentów z obustronnym uszkodzeniem płatów czołowych: znacznie częściej niż zdrowe osoby z grupy kontrolnej podawali oni, że zauważyli odwrócenie perspektywy. Znaczenie tych wyników jest niepewne.

| Rycina. 4.12. Odwracalny podwójny sześcian Neckera

166

'x\

PŁATY CZOŁOWE

Lateralizacja a płaty czołowe

Już w czasach Jacksona (1874) zauważano, że zaburzenie zachowania wskutek uszkodzenia piatów czołowych jest większe przy uszkodzeniach lewostronnych niż prawostronnych, chociaż w niektórych badaniach (np. Rylan-der, 1939) nie stwierdzono różnic związanych z tym, po której stronie znajduje się uszkodzenie. Zangwiil (1966A) przypomniał, że Feuchtwanger i Kleist opisali pewne trud-ności werbalne wyższego rzędu, obserwowane przy lewostronnych uszkodzeniach czołowych, nie występujące przy uszkodzeniu prawego piata czołowego. W skrócie, trudności te obejmowały: „(1) pewne ograniczenie spontaniczności wypowiedzi przy braku zaburzeń artykulacyjnych; (2) trudności ze znajdowaniem właściwych słów lub zwrotów, dochodzące niekiedy do wyraźnego agramatyzmu; (3) w niektórych przypadkach wyraźne upośledzenie procesów myślenia werbalnego”. W późniejszych latach zajęto się kwestią, czy funkcjonalna asymetria półkul mózgowych jest widoczna w płatach czołowych tak samo, jak w tylnych częściach mózgu (rozdział 8). Duże badanie z udziałem pacjentów z jednostronnymi guzami płata czołowego (Smith, 1966a), przeprowadzone przy użyciu skali Wechslera-Bellevue, początkowo wydawało się potwierdzać wyniki Teubera wskazujące, że wpływ uszkodzeń płata czołowego na poziom inteligencji mierzony testami jest mniejszy niż wpływ uszkodzeń zlokalizowanych winnych częściach mózgu. W grupie 31 pacjentów z uszkodzeniem płatów czołowych średni Iloraz Inteligencji (1.1.) wynosił 95,55, natomiast w grupie 68 pacjentów z uszkodzeniami tylnych części mózgu otrzymano średni 1.1. 91,46. Kiedy jednak podzielono grupę z uszkodzeniami płatów czołowych na pacjentów z uszkodzeniami lewostronnymi (14 przypadków) i prawostronnymi (17 przypadków), stwierdzono statystycznie istotną różnicę między średnimi 1.1. grupy lewopół-kulowej (90,1) i prawopółkulowej (95,5). Smith ponownie przeanalizował dane z wcześniejszych badań (Pollack, 1960), przeprowadzonych przy użyciu skali Wechslera-Bellevue na grupie pacjentów z guzami płata czołowego i dla 4 przypadków z uszkodzeniem lewego płata czołowego uzyskał średni 1.1. wynoszący 86,25 oraz średni 1.1. 103,5 dla 6 pacjentów z uszkodzeniami prawego płata czołowego. A zatem we wcześniejszych badaniach połączenie wszystkich pacjentów czołowych w jedną grupę zatarło pewną ważną różnicę.

Smith analizował również wiek pacjentów z lewo- łub prawostronnym uszkodzeniem płatów czołowych w przypadkach wcześniej opisanych przez kilku autorów (Rylander, 1939; Halstead, 1947; McFie, Piercy, 1952a, 1952b) i stwierdził, że wszyscy pacjenci z lewostronnymi guzami płata czołowego byli młodsi. W świetle danych klinicznych wskazujących, że guzy lewego płata czołowego ujawniają się wcześniej niż guzy prawego płata czołowego, Smith uważa ten wynik za mocny argument przeciwko twierdzeniu, że szkodliwy wpływ guzów płata czołowego można przypisać ich większemu rozmiarowi, ponieważ największe zaburzenia spowodowane są niewątpliwie przez guzy ujawniające się wcześniej, tzn. te umiejscowione w lewym płacie czołowym.

Benton (1968) badał zagadnienie wpływu lateralizacji uszkodzeń czołowych, posługując się następującymi testami ujawniającymi asymetrię półkulową:

1.    Dwa testy „lewopółkulowe” mierzące: (1) fluencję słowną (zob. niżej) oraz (2) uczenie się par słów skojarzonych.

2.    Dwa testy „prawopólkulowe”: (1) trójwymiarowy test praksji konstrukcyjnej (Benton, Fogel, 1962, por. rozdział 6) oraz (2) kopiowanie figur geometrycznych według wzoru (Test Pamięci Wzrokowej Bentona).

3.    Dwa testy „obustronne”: (1) Przysłowia Gorhama oraz (2) test orientacji w czasie.