231 (41)

O kryteriach klasyfikacji odmian formalno-funkcjonalnych współczesnej polszczyzny*

1.    Artykuł zawiera uwagi odnoszące się do wybranych kwestii z zakresu typologii odmian języka polskiego. Literatura przedmiotu, dotycząca odpowiedniej problematyki, jest już dość bogata. Ze zrozumiałych więc względów nawiązuję w artykule tylko do niektórych (zazwyczaj nowszych i najnowszych) publikacji.

2.    Podstawy klasyfikacji odmian i stylów współczesnego języka polskiego są bardzo zróżnicowane. Stąd zasadnicze trudności w porównywaniu, a także w ocenianiu rozmaitych ujęć.

Stale kontrowersyjna jest np. sprawa, dotychczas nie rozwiązana, podziału na 1) języki w obrębie polskiego języka etnicznego (narodowego), 2) odmiany formalno-- funkcjonalne i 3) style.

Zaznacza się pewna tendencja badawcza polegająca na wyodrębnianiu tylko stylów (zamiast odmian formalno-funkcjonalnych i stylów); np. Skubalanka: współczesny język narodowy —> ogólnopolski styl mówiony i ogólnopolski styl pisany z dalszym podziałem na bardziej szczegółowe style; nieogólnopolski styl mówiony —» styl folkloru (artystyczny), dialekty i gwary ludowe {wiejskie), gwary miejskie (lub regionalny język potoczny)'; por. np. zbliżone pod tym względem ujęcie Dubisza².

Styl rozumiany bywa w szczegółach różnie: „Styl - sposób wyrażania myśli w mowie i piśmie lub całokształt cech językowych charakteryzujących sposób mówienia i pisania jednego człowieka (s. indywidualny), teksty o tej samej funkcji społecznej (s. funkcjonalne) lub teksty reprezentujące ten sam kierunek artystyczny (np. s. młodopolski)”³ i np. „Styl. Sposób ukształtowania tekstu w ramach tej samej zawartości

Z. Zagórski, O kryteriach klasyfikacji odmian formalno-funkcjonalnych współczesnej polszczyzny. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” III (XXIII), 1996, s. 7-17. Referat pod tym tytułem wygłosiłem na konferencj i naukowej w Świnoujściu (19IX 199S r.), zorganizowanej przez Zakład Współczesnego Języka Polskiego Uniwersytetu Szczecińskiego.

¹ Zob. T. Skubalanka, Historyczna stylistyka języka polskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków--Gdańik-Łódi 1984, s. 17.

¹ Zob. S. 1) u b i s z, Język i polityka. Szkice z historii stylu lelorycznego. Warszawa 1992. s. 143.

' Encyklopedia języka polskiego. Pod red. S. Urbańczyka. Wrocław-Warszawa-Kraków 1992. s. 340.