24 (198)

Niektóre wyrazy /. powyższych zdań wymagałyby zdefiniowania Ale które? Zależy to od potencjalnego adresata tekstu, od jego wiedzy językowej i wiedzy o święcie. Zależy to również od charakteru i długości tekstu - krótkiego artykułu nic powinno sic przeładowywać dc-niuv.|aiiu. »»y owiązując suoie wykształconego czy te iniKa-mcspccjaliStę musielibyśmy na pewno zdefiniować terminy: triviuni, elokucja i mnemonika, być może także retor. Określenie pragmatyczny (jeśli uznamy je za nieznane czytelnikowi) dałoby się zastąpić synonimicznym w tym wypadku przymiotnikiem praktyczny.

Jak widać, pierwszym zabiegiem przy definiowaniu jest ustalenie CO i KIEDY należy zdefiniować. W tekście naukowym definiowanie służy dwom zasadniczym celom. Przede wszystkim, chodzi o precyzyjne ustalenie sensu pojęć dla tekstu kluczowych (jak „retoryka" z powyższego przykładu). Poza tym - o krótkie wyjaśnienie znaczenia specjalistycznych terminów i tych trudniejszych wyrazów obcych, które nic są znane potencjalnym odbiorcom, a których w wypowiedzi nic da się uniknąć (jak trivium, elokucja, mnemonika z powyższego przykładu).

Czy każde kluczowe dla pracy pojęcie musi być zdefiniowane? Czy na przykład pisząc o samogłoskach nosowych musimy podawać definicję tego pojęcia? Nie, definiować trzeba jedynie terminy, które nazywają pojęcia wieloznaczne (tak jak „retoryka”), o szerokim lub nieostrym zakresie.

Niekiedy autor, nic chcąc się posługiwać terminem wieloznacznym, ogólnym, nieostrym, obciążonym skojarzeniami emocjonalnymi czy wartościującymi, woli stworzyć własny termin. Na przykład w językoznawstwie, aby nie posługiwać się wieloznacznymi rzeczownikami słowo czy wyraz wprowadzono termin leksem. Wtedy, oczywiście, ten nowo wprowadzony termin musi być szczególnie starannie zdefiniowany.

Kiedy już ustali się, CO i KIEDY zdefiniować, trzeba określić, .JAK to zrobid

Najbardziej typowym sposobem definiowania jest definicja klasyczna. Jej przykładem mogą być sformułowania zaczerpnięte ze Słownika terminów literackich:

1.    l ulit-yja    .... .    ,    .    _

mianhi o zjawiskach rzeczywistości pozajęzykowej.

2.    Styl naukowy - styl funkcjonały występujący w pracach naukow ych i publikacjach popularyzujących osiągnięcia wiedzy.

3.    Studium to jedna z odmian rozprawy, w przeciwieństwie do przyczynka zajmuje się szerszą problematyką i rozlcglcjszymi materiałami.

Definicja ta składa się z dwóch części: członu definiowanego (łac. definiendum), np .funkcja poznawcza, styl naukowy, studium, i członu definiującego (łac. definiens). Definiens wyjaśnia sens nazwy przez odesłanie do nadrzędnej klasy, do pojęcia szerszego zakresowo (łac. genus proximum) oraz przez podanie różnicy gatunkowej (łac. dif-ferentia spccifića), tego. czym dane pojęcie różni się od innych nalc-żąćycTTdo tej samej klasy.

DEFINIENDUM funkcja poznawcza

DEFINIENS

GENUS PRONIMUM DIFFERENTIA SPF.CIFICA

Styl naukowy

jedna z funkcji wypowiedzi

styl funkcjonalny

Studium

jedna z odmi;in rozprawy

która polega na powiadamianiu o zjawiskach rzeczywistości pozajęzykowej występujący w pracach naukowych i publikacjach popularyzujących osiągnięcia wiedzy

w przeciwieństwie do przyczynka zajmuje się szerszą problematyką i rozlcglcjszymi materiałami

Stosując definicję klasyczną należy pamiętać o dwóch zasadach: po pierwsze, klasa nadrzędna powinna być hierarchicznie najbliższa opisywanemu pojęciu (czyli: „styl naukowy to styl funkcjonalny”, nic zST^styf*naukowy to styl”; „studium to jedna z odmian rozprawy”, nie zaś: .„studium to jeden z gatunków literatury naukowej”), po dru-

5