24 (574)

dukcyjności poszczególnych czynników produkcji do ich cen były dla wszystkich czynników równe:

(3.2)

gdzie: a, b, c, ...n - różne czynniki wytwórcze, KP_a, KP_h, KP_C, ...KP„ - krańcowe produkty tych czynników produkcji, c_a, c7, c_C)...,c_n - ceny tych czynników produkcji.

01a*eślone produkty mogą być wytwarzane przy pomocy różnych technologii, czyli z czynników produkcji stosowanych w różnych proporcjach. W pewnych granicach proporcje te mogą być zmieniane, ponieważ czynniki produkcji mogą być substytuowane. To, jakie proporcje się wybiera, zależy od stosunku cen jednych czynników do cen innych.

Wybór technik wytwarzania potrzebuje analizy krzywych jednakowego produktu, krańcowej stopy substytucji i linii jednakowego kosztu.

Krzywa jednakowego produktu, czyli izokwanta, jest zbiorem wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu.

Rys. 3.3. Krzywe jednakowego produktu (izokwanty)

Na rysunku 3.3 przedstawiona jest krzywa jednakowego produktu, uzyskanego przy jednakowych kombinacjach nakładów pracy (N_p) i kapitału (N_k). Różnym poziomom produkcji <2i, Qi. Q3 odpowiadają różne izokwanty. Im wyższy poziom produkcji, tym wyżej położone są izokwanty. Punkty a, b, c, d na izokwancie Q\

s

48

U    _____-----i---'■■ ■-»---—-----------

.«w..

określająmetody teclmiczne umożliwiające osiągnięcie produkcji o rozmiarach Qi-Przesuwając się wzdłuż krzywej jednakowego produktu od punktu a do punktów b oraz d firma wykorzystuje coraz mniej kapitału i zatrudnia coraz więcej pracowników, czyli wybiera coraz bardziej pracochłonne techniki wytwarzania. Wybór metod wytwarzania polega więc na substytucji jednego czynnika produkcji drugim.

Krańcową stopą substytucji (K_ss) jednego z czynników produkcji (np. kapitału) przez drugi czynnik (np. pracę) jest stosunek przyrostu nakładów pierwszego czynnika do jednostkowego przyrostu nakładów drugiego czynnika, czyli AN_k/ AN_p przy danej ilości wytworzonego produktu. W tym przypadku krańcowa stopa substytucji informuje o tym, jak wiele - przy danej wielkości produkcji -jednostek kapitału zastępuje jedna jednostka pracy. Zależność między wielkością krańcowej stopy substytucji a produkcyjnością krańcową przedstawiono posługując się rysunkiem 3.4.

Rys. 3.4. Malejąca krańcowa stopa substytucji

Z kształtu krzywej jednakowego produktu wynika, że krańcowa stopa substytucji maleje.

Izokwanty mogą być też wykorzystywane do zilustrowania stałych, rosnących i malejących efektów skali. Efekty skali odzwierciedlają skutki zwiększenia ilości produkcji. Najczęściej występują korzyści skali, czyli pozytywne efekty zwiększenia produkcji. Spowodowane są one technologicznymi, organizacyjnymi, marketingowymi i innymi czynnikami.

49