252

252 Rozdział 20. Osobowość

każdy człowiek jest osobiście odpowiedzialny za własne wybory i musi tę odpowiedzialność - za swoje decyzje i ich skutki - podejmować.

D. Egzystencjalistyczna psychologia Roiło Maya

1.    Roiło May przedstawił pogląd egzystencjalistyczny akcentujący znaczenie autentyczności człowieka i pełnej realizacji jego możliwości.

2.    W pewnym jednak momencie każdy z nas musi sobie uświadomić zagrożenie własnej egzystencji, jakie niesie śmierć, i zdać sobie sprawę z tego, że to właśnie ona w znacznej mierze nadaje sens życiu.

20.6. PARADYGMAT POZNAWCZO-BEHAWIORALNY

W paradygmacie poznawczo-behawioralnym akcent kładzie się na myślenie człowieka i jego zachowanie oraz to, jak we wzajemnym powiązaniu wpływają one na kształtowanie się i wyrażanie osobowości.

A.    Teoria pola Kurta Lewina

Wczesną poprzedniczką tego podejścia była stworzona przez Kurta Lewina teoria pola, która traktowała życie człowieka jako rozgrywające się w polu, przypominającym boisko sportowe. Lewin twierdził, że człowiek działa w pewnej przestrzeni życiowej, która jest sumą wszystkich sił wpływających na niego w określonym czasie. Przestrzeń tę można podzielić na różne regiony. U niektórych ludzi rozgraniczenia między regionami, takimi jak praca czy życie rodzinne, są silniejsze, a u innych słabsze.

B.    Teoria uczenia się społecznego Juliana Rottera

1.    Julian Rotter sądził, że to, kim się staje jednostka, w sposób naturalny zależy od jej spostrzeżeń dotyczących otaczającego świata. W szczególności ludzie różnią się poczuciem umiejscowienia kontroli, czyli tym, gdzie widzą źródło sprawujące kontrolę nad ich życiem. Rotter wyróżnił dwa główne źródła kontroli.

2.    Ludzie z poczuciem kontroli wewnętrznej dostrzegają silny związek między tym, co robią, a konsekwencjami, jakie przynoszą te działania. Czują się na ogół odpowiedzialni za to, co ich spotyka. W skrajnym przypadku osoba taka błędnie lokalizowałaby przyczyny wszystkiego w źródłach wewnętrznych, a nie zewnętrznych.

3.    Ludzie z poczuciem kontroli zewnętrznej skłonni są sądzić, że konsekwencje ich zachowań zależne są od środowiska. W skrajnym przypadku osoba taka ograniczałaby pojęcie przyczynowości do wpływu źródeł zewnętrznych.

4.    Rotter skonstruował narzędzie do pomiaru poczucia kontroli, znane pod nazwą „Skali l-E" (Interna-le-External Contro! Scalę - l-E), które było potem stosowane i weryfikowane w wielu badaniach. Mierzy ono stopień, w jakim ludzie opowiadają się za wewnętrznym bądź zewnętrznym umiejscowieniem kontroli.

C.    Społeczno-poznawcza teoria Alberta Bandury

1.    Teoria Alberta Bandury dotyczy wzajemnych związków między tym, jak myślimy, a tym, jak działamy. Jego model wzajemnego determinizmu wiąże funkcjonowanie człowieka z interakcją między zmiennymi behawioralnymi, osobowościowymi i środowiskowymi.

2.    Bandura kładzie szczególny nacisk na znaczenie poczucia własnej skuteczności, czyli poczucia kompetencji w zakresie różnych działań. Sprawia ono, że naprawdę stajemy się bardziej zdolni do dokonania tego, czego chcemy dokonać.