26 27

Kontrola i korekta to końcowy etap procesu planowania i wykonania. Spoglądając wstecz, dziecko dostrzega związek między problemem, planem i realizacją rozwiązania. Przypomniawszy sobie zamiary i przebytą drogę, wyciąga naukę ze zdobytych dos'wiadczeń i zapamiętuje je na przyszłość.

Kontrola i korekta przebiegną najlepiej, kiedy dziecko objaśni nauczycielowi jak to zrobiło. Celem kontroli i korekty jest przysposobianie ucznia do refleksji nad gromadzonymi doświadczeniami i zdobywaną dzięki nim wiedzą.

Można tutaj mówić o samoinstruowaniu. Dzieci powinny nauczyć się wydawania sobie poleceń (instrukcji), w jaki sposób mogą najlepiej postąpić w sytuacji rozwiązywania zadania lub w sytuacjach społecznych. Uczą się rozmawiać ze sobą po to, aby samodzielnie dojść do rozwiązania problemu³⁰.

Najpierw dziecko uczy się rozpoznawać problem i próbuje go nazwać, potem zastanawia się, jakie powinno podjąć kroki (rozpoznanie i nazwanie problemu). Następnie rozważa różne możliwe zachowania, bada je i ocenia³¹.

Trening samoinstruowania³² należy w dalszym etapie połączyć z systemem nagród celem wzmocnienia zachowania. Należy pokazać dziecku ^{1 2 3 4 5 6 7 8} różne techniki uczenia się (dziecko uczy się dokładnie patizeć i opisywać dokładnie słuchać, odtwarzać dokładnie spostrzeżenia, samemu mówić stop etc.). Chodzi o to, aby dziecko:

-    umiało rozpoznawać i nazywać problemy,

-    nauczyło się poszukiwania innych sposobów działania,

-    podejmowało właściwe decyzje i umiało je wprowadzać w życie.

Panować nad czymś oznacza wiedzieć, dlaczego się coś robi i jak się do

tego zabrać. Rolą dorosłego jest regularne przekazywanie dziecku informa cji na temat jego wiedzy, tak by dowiadywało się, czy nadal znajduje się na właściwej drodze. Można też skomentować poczynania ucznia krytycznie, przy założeniu, że takie przekazy mają dla niego walor przede wszystkim informacyjny i że w ten sposób w miarę dokładnie dowie się on, jak może swoją wiedzę o świecie poszerzyć, zaś czynności udoskonalić^{9 10}. Wszelkie pochwały można stosować tylko wtedy, gdy uczeń rzeczywiście jest dobry w zakresie osiągnięć lub strategii pracy. Pochwały nie powinno się udzielać w charakterze pociechy, która ma zrekompensować serię niepowodzeń; musi istnieć rzeczywisty powód do wyrażenia uznania.

Przy tak rozumianym projektowaniu i planowaniu działań uczymy się:

•    weryfikacji dowodów i podejmowania decyzji opartych na dowodach;

•    kwestionowania własnych pomysłów;

•    otwarcia się na krytykę ze strony innych ludzi;

•    dopuszczania możliwości, że nie tylko ja, ale inni też mogą mieć rację.

W ten sposób kształcimy u ucznia myślenie krytyczne będące podstawą

myślenia twórczego. Podobne procesy występują u planującego działania edukacyjne.

Pojęcia związane z planowaniem - podstawowa terminologia

kontrola metapoznawcza - kontrola własnego myślenia, myślenie z wyprzedzeniem, uczenie się z ponoszeniem konsekwencji

mikrosystem - część składowa (mniejsza) organizacji, w której odbywa się praca

27

1

•    Określamy, co jest takie samo, a co odmienne.

•    Sprawdzamy, co do czego należy.

•    Wyboru dokonujemy po rozważeniu go w gtowie.

2

Pokazujemy, co wiemy

•    Pomyślmy, nim odpowiemy. Bez pośpiechu!

•    Wypowiadamy się jasno.

•    Jeśli mamy odpowiedź na końcu języka, ale nie potrafimy jej sformułować¹, poczekajmy i spróbujmy jeszcze raz.

•    Nie wpadajmy w popłoch.

3. Staramy się

•    Upewniamy się, czy wykonaliśmy pracę do końca.

•    Przysłuchajmy się, jak inni opowiadają o swoich pomysłach.

•    Informujemy, jak rozwiązaliśmy problem.

³⁰    Szerzej omawiam ten problem w książce pt. Rozwiązywanie problemów przez dzieci, Kraków 1996.

³¹    W książce U. Schafer, Dlaczego dzieci się wiercą (Warszawa 2001, s. 68) zawarto przykład takiego samoinstruowania, Oto on:

1.    Najpierw muszę się zastanowić, o co tutaj chodzi? Co należy zrobić?

2.    Jak mogę to zrobić?

3.    Jakie jest najlepsze rozwiązanie?

3

   Muszę trzymać się swojego planu.

4

   Czy mi się udało? Jak to zrobiłem?

5

   To jest dobrze zrobione, ewentualnie to nie całkiem jeszcze mi się udało, ale bardzo

6

się starałem.

7

ⁿ Ibidem. Autorka definiuje (s. 95) trening samoinstruowania jako „kierowanie sobą -

8

uczenie się, w jaki sposób wydawać sobie polecenia, obejmuje samoobserwację, samokon-

9

trolę, samoocenę, samonagradzanie". Do przygotowania planowania działań można, moim zdaniem, włączyć ten zespół czynności.

10

C. Mietzel, Psychologia kształcenia, Gdańsk 2002, s. 181.