266 267

■

dzielnego formułowania przez dzieci problemów poznawczych w warunkach nauczania problemowego. Z tego też względu podczas aktywności indywidualnej następuje proces organizowania odpowiedniej sytuacji problemowej. W tym celu nauczyciel na początku pracy, podaję przykładowo, mówi: byliście na wycieczce, czytaliście określony tekst, obserwowaliście cykl przezroczy, oglądaliście film itp. Zastanówcie się, na jakie pytania w związku z lekturą określonego tekstu nie możecie odnaleźć odpowiedzi, jakie sprawy wymagają wyjaśnienia itp. Dzieci formułują wtedy określone pytania, mające charakter pytań problemowych. Po zakończeniu tego etapu możemy, zgodnie z tym, co powiedziano wyżej, zorganizować aktywność grupową. Podczas dyskusji grupowej następuje konfrontacja i równocześnie weryfikacja indywidualnie ustalonych projektów pytań problemowych, a następnie „projekty grupowe” w tym zakresie są przedmiotem dyskusji w warunkach aktywności zbiorowej. Podczas aktywności tego typu następuje ustalenie jednolitych problemów dla wszystkich dzieci w klasie. W dalszym ciągu organizujemy aktywność indywidualną zmierzającą do samodzielnego skonstruowania odpowiedzi na wysunięte pytania. Następnie organizujemy kolejno aktywność grupową i zbiorową według wyżej przedstawionych założeń.

Aktywność grupową wykorzystano w badaniach również do formułowania problemów w związku z opracowywanym zagadnieniem. Nauczyciel sugerował dzieciom, aby najpierw zastanowiły się indywidualnie, a później grupowo, na jakie zagadnienie należałoby zwrócić uwagę przy opracowywaniu danego tematu. Które zagadnienie uważają za szczególnie ważne w opracowywanym temacie?

Dzieci indywidualnie notowały na kartkach odpowiednie pytania problemowe, a następnie odbywała się dyskusja w grupie nad przygotowanymi propozycjami w tym zakresie.

Przejawem aktywności poznawczej dzieci jest m.in. umiejętność formułowania adekwatnych pytań problemowych w związku z poznawaną treścią. Przedstawiony tok pracy kształci umiejętności samodzielnego formułowania pytań, a zatem rozwija aktywność poznawczą niezbędną do dalszego kształcenia. Należałoby więc wykorzystywać sformułowane tutaj sugestie w pracy edukacyjnej organizowanej w szkole. Tok pracy powinien zawierać integralnie z sobą powiązane następujące elementy:

1.    Aktywność indywidualna. Celem jej powinno być sformułowanie indywidualnych projektów pytań problemowych.

2.    Aktywność grupowa. Efektem tej pracy powinien być rejestr pytań problemowych będących równocześnie syntezą indywidualnych wysiłków w tym zakresie.

3.    Aktywność zbiorowa. W warunkach aktywności zbiorowej dokonujemy oceny „grupowych” projektów pytań problemowych i ustalamy zestaw pytań przewidzianych do pracy poznawczej dla wszystkich dzieci.

5. ORGANIZACJA AKTYWNOŚCI ZRÓŻNICOWANEJ DZIECI

Przede wszystkim spróbujmy najpierw wyjaśnić termin „aktywność zróżnicowana”. „Aktywność”, jak już powiedzieliśmy jest pasmem czynów mających charakter pokonywania trudności dla osiągnięcia określonego efektu społecznie użytecznego, w tym przypadku — edukacyjnego. Osiągnięcie tegoż efektu wymaga pokonania określonych trudności. W rozpatrywanej sytuacji podstawową trudnością jest fakt występowania różnic indywidualnych między dziećmi należącymi organizacyjnie do określonej klasy szkolnej. Zatem aktywność, jako pasmo czynów zmierzających do osiągnięcia odpowiednich efektów przez wszystkie dzieci w klasie szkolnej, między którymi występują określone różnice indywidualne, a więc opartą na zjawisku zróżnicowania klasy szkolnej, możemy określić mianem aktywności zróżnicowanej.

Aktywność zróżnicowana, jako pasmo czy ciąg określonych czynów, dotyczy czynności nauczyciela i dzieci. Czynności zróżnicowane nauczyciela stymulują w konsekwencji czynności zróżnicowane dzieci. Czynności zaś zróżnicowane dzieci, jako konsekwencja określonych czynności nauczyciela, mogą mieć charakter indywidualny lub zbiorowy. Termin „aktywność zróżnicowana” obejmuje swoim zakresem znaczeniowym zarówno indywidualną, jak i zbiorową aktywność o charakterze zróżnicowanym.

Aktywność zróżnicowana dzieci w tejże strukturze nie występuje autonomicznie, ale jest powiązana z aktywnością indywidualną czy zbiorową. Struktura pracy edukacyjnej, uwzględniająca aktywność zróżnicowaną, składa się z trzech podstawowych elementów. Przyjęto zatem, że organizacja aktywności dzieci przebiega w trzech kolejno po sobie następujących etapach.

267