img048 (53)

nowania poznawczego). Zasadniczą różnicą było uzyskiwanie niższych wyników przez dzieci autystyczne w obszarze Werbalnego Wnioskowania (Verbal Rea-soning). Obszar Werbalnego Wnioskowania obejmuje takie skale, jak: Słownik, Rozumienie, Niedorzeczności. DeLaney i Hopkins (1987, za: Carpentieri, 1994) uważają, że sukces w obszarze Verbal Reasoning wymaga mowy biernej i czynnej, werbalnego indukcyjnego rozumowania, zasobu wiedzy' pojęciowej. Istotnie niższe wyniki w Comprehension (Rozumienie) i Absurdities (Niedorzeczności) wskazują na deficyt wiedzy ogólnej i ogólnego doświadczenia. Również McDonald (1989), badając dzieci autystyczne testem R Cattell, wskazuje na generalną słabość w obszarze języka i mocne strony w sterze niejęzykowej. Wyniki tych oraz innych badań są zgodne z obecnym ujęciem autyzmu jako rozległego zaburzenia, które szczególnie dotyczy werbalnego i społecznego funkcjonowania (Rutter, Schopler, 1987).

Tab. 3. Podstawowe deficyty językowe w komunikowaniu się dzieci autystycznych (Konstantareas M.M., Blackstock E.B., Webster C.W., 1992, s. 73)

Deficyty ilościowe	Deficyty jakościowe	Deficyty w pragmatycznym użyciu języka
Brak mowy	Echolalia	Niezdolność do
> z brakiem gestykulacji	> natychmiastowa	naprzemiennego wysła-
> z elementarną gestykulacją	> opóźniona	wiania się
Opóźnienia w mowie >    krótkie (miesięczne) >    długotrwałe (wieloletnie) Ograniczona mowa >    tylko łańcuch:	Odwracanie zaimków Neologizmy Metaforyczne użycia języka Nieodpowiednie uwagi	Brak komunikowania się w stosunku do dorosłych Brak komunikowania się w stosunku do rówieśników Niezdolność do
bodziec-reakcja > bardziej zaawansowane, lecz ograniczone posługiwanie się mową	Język stereotypowy Defekty w artykułowaniu	symbolicznego użycia przedmiotów Słabe używanie prozodii dla wyrażenia zamiaru Słabe wykorzystanie bodźców wzrokowo--twarzowych dla metakomunikneji

4.2.1. Charakterystyczne cechy mowy dzieci autystycznych

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech osób autystycznych jest brak wykorzystania mowy do komunikowania się. Howlin i Rutter (1991) zwracają uwagę, że nawet przy dobrym rozwoju mowy dzieci te mówią mniej od swoich rówieśników, a przede wszystkim nie podejmują prób komunikacji dla samego porozumiewania się z drugą osobą. Nawet jeżeli dziecko poprawnie artykułuje dane słowa, buduje zdania, to ma ono trudności z wykorzystaniem tych umiejętności adekwatnie do sytuacji społecznej. Mogą wystąpić również sytuacje paradoksalne, w których dziecko rozumie słowa trudne np. Jrapezoid', a nie rozumie określenia „to jest moje” lub „włóż do pudełka” (Garfin i Lord, 1986, za: Pisula, 1993).

Jak już wspomniano wcześniej, mowa u osób autystycznych jest na niższym poziomie niż funkcje niewerbalne. Obserwując przebieg rozwoju mowy u tych osób możemy stwierdzić jej opóźnienie, regres, zahamowanie lub zaburzenie od urodzenia, a także jej niewykształcenie. Część dzieci pozostaje mutystyczna do końca życia. Błeszyński (1998) w swoich badaniach odnotował, iż całkowity mutyzm poprzedzony zawsze był okresem stopniowego wycofania się z komunikacji. Nie stwierdził on również okresu wspólnego dla wszystkich dzieci, w którym mowa ulegała najczęściej zaburzeniu.

Na obraz zaburzeń mowy, w zależności od dynamiki zaburzeń autystycznych, wskazuje Jaklewicz(1993, 1994). W wyróżnionej przez autorkę grupie dzieci z wczesnym rozwojem autyzmu, zaburzenia mowy pojawiają się już przed 12. miesiącem życia. U tych dzieci słabo są wyrażone lub nie występują, woka-lizacja odruchowa i gaworzenie. Występująca u nich rzadko echolalia bezpośrednia, dotyczy' powtarzania zazwyczaj pierwszych lub ostatnich sylab wyrazu. Rozumienie mowy jest lepsze niż mowa czynna, która pozostaje na etapie wokalizacji odruchowej. W miarę dorastania pojawiają się proste formy przekazu niewerbalnego, około 5. roku życia mogą pojawić się pierwsze słowa, które nie służą komunikacji interpersonalnej. W później postaci autyzmu (po 12. miesiącu) dzieci przechodzą przez fizjologiczne fazy rozwoju mowy, budu ją proste wyrażenia słowne. Potem nagle następuje szy bki regres mowy. Dziecko przestaje formułować proste zdania i posługuje się pojedynczymi wyrazami, które w coraz mniejszym stopniu służą komunikacji interpersonalnej: pojawia się echolalia odwleczona i bezpośrednia. Wy powiedzi echolaliczne bardzo wiernie powtarzają intonację i akcent nadawcy, mimo żc mogą być odtworzone nawet po kilku miesiącach.

50