7648594461

146 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

nej zasadniczej różnicy, czy »filozofia nędzy« za punkt wyjścia przyjmie nędzę egzystencji gospodarczej (Proudhon), ogólnoludzkiej (Schopenhauer) czy duchowej w chrześcijańskim znaczeniu tego słowa (Kier-kegaard), czy kładzie się nacisk na filozofię nędzy czy »nędzę filozofii« (Marks), czy wykłada się »nędzę istnienia* po chrześcijańsku (Kierke-gaard) czy buddyjsku (Schopenhauer), czy konstatuje się bezwartoś-ciowość (Bahnsen) czy »wartość życia« (Diihring) i czy, dalej, jego wartość uznaje się za taką, którą można poddać ocenie (von Hartmann), czy też za »nie dającą się ocenić* (Nietzsche). Wspólne tym wszystkim zjawiskom jest to, że kwestionują one istnienie jako takie. Zasadniczo Schopenhauer stał się filozofem epoki, »sadowiącym się niczym speku-latywny Hiob na stosie skończoności* i przez to odwołującym się także do Kierkegaarda”⁵⁰. A jednak jest Kierkegaard filozofem różnym od wymienionych obok niego. A od wymienionych tu zasadniczo odróżnia go ścisły związek, jaki zachodzi między jego własną egzystencją i głoszoną przezeń filozofią.

Kierkegaard studiował teologię, ale jednocześnie bardziej interesowała go filozofia. W roku 1841 ukończył rozprawę doktorską i udał się do Berlina, gdzie na przełomie lat 1841—1842 kilka miesięcy słuchał wykładów Schellinga, który objął w tym czasie — w 1841 roku, a więc w 10 lat po śmierci Hegla — katedrę na Uniwersytecie Berlińskim. Nie odegrał on jednak większej roli jako wykładowca, nie udało mu się nawiązać kontaktu ze swymi słuchaczami, wśród których był również Kierkegaard. Schelling atakowany przez całą skłóconą i podzieloną szkołę heglowską, w 1846 roku zrezygnował z katedry i przeniósł się do Berlińskiej Akademii Nauk, w której pracował do 1852 roku. Zmarł w dwa lata później. Kierkegaard początkowo entuzjastycznie przyjął wykłady Schellinga, z czasem był jednak coraz bardziej nimi rozczarowany, czemu dał wyraz w opublikowanym już w roku 1843 dziele Albo — albo⁵¹. W życiu Kierkegaarda istotną rolę odegrał jego konflikt z oficjelami Kościoła duńskiego, konflikt, który miał podłoże zarówno historyczne, jak i merytoryczne: Kościół duński związany był przede wszystkim z państwem, a w nauczaniu zamiast Biblii głoszono teologię Hegla. Kierkegaard coraz bardziej otwarcie krytykował oficjalne czynniki kościelne. Na przebieg i postrzeganie życia Kierkegaarda wpłynęły dwie postacie. Pierwszą był ojciec, kopenhaski kupiec, który w młodości pasał owce na Jutlandii i przeklął Boga. To doświadczenie doprowadziło go do obsesyjnej religijności i obarczania innych

⁵⁰    K. Lowith: Od Hegla do Nietzschego..., 3. 151—152.

⁵¹    S. Kierkegaard: Albo — albo. Tłum. J. Iwaszkiewicz, K. Toeplitz. T. 1—2. Warszawa 1982.