26ss

^A 15. Portret Sezostrisa III. Średnie Państwo

Sztuka STAROŻYTN A

Kompozycja bryły rzeźbiarskiej Na przykładzie znanej rzeźby przedstawiającej króla Mykerinosa (il. 14) możemy stwierdzić, że poza przedstawianej postaci była umowna, konwencjonalna zarówno w ogólnym układzie, jak i w szczegółach: ułożeniu rąk, ubiorze. Stojąca, krocząca czy siedząca była dostojna, oficjalna, pełna godności, hieratyczna. Rzeźby wykonane w bryle pełnej przeznaczone były jednak do oglądania z przodu. Taki układ nazywamy frontalnym.

▲ 16. Figurka człowieka przy pracy. Stare Państwo

Twarz i ciało faraona jako bóstwa przedstawiane były w ponadczasowej młodości, wolne od wad anatomicznych. Artysta odtwarzał właściwe królowi rysy, nie ukazywał jednak cech charakteru; twarz pozbawiona wszelkich uczuć, nieruchoma, miała wyraz obojętny, daleki. Taki portret, w którym artysta ogranicza się do oddania najistotniejszych cech anatomicznych głowy nazywamy portretem syntetycznym. Do nielicznych wyjątków w ujęciu rysów i wyrazu twarzy należy portret Sezostrisa III z okresu Średniego Państwa, zwany portretem „pesymistycznym” ze względu na wyraz znużenia i goryczy malujący się na jego obliczu. Do nurtu rzeźby oficjalnej należą portrety książąt i wyższych urzędników. Miały ten sam wyraz twarzy i pozę jak portrety faraonów, jednak jako wizerunki zwykłych śmiertelników były bardziej realistyczne, odtwarzały wiernie wszystkie cechy ich wyglądu łącznie z wadami anatomicznymi.

W rzeźbie oficjalnej stosowano hierarchię wielkości postaci, uzależnioną od miejsca zajmowanego przez osobę portretowaną w społeczeństwie. Wszystkie te cechy powtarzające się w rzeźbie przez wieki stanowiły schemat ukształtowany już w okresie Starego Państwa.

Uderzającymi cechami rzeźby egipskiej są surowość, prostota, dostojeństwo. Dzieła narzucają wrażenie spokoju, ponadczasowości, nieruchomości; są, jak architektura, statyczne. Dominującymi kierunkami w kompozycji są piony i poziomy doskonale zrównoważone. Bryła nie ma prześwitów i nie współprzenika się z przestrzenią. Przestrzeń raczej otacza ją ze wszystkich stron.

Podstawowym czynnikiem narzucającym sposób kształtowania bryły jest tworzywo rzeźbiarskie. Jego struktura, właściwości, naturalna barwa, faktura decydują o charakterze dzieła.

W rzeźbie monumentalnej punktem wyjścia dla artysty egipskiego byl blok surowego kamienia, opornego i twardego w obróbce. Dlatego też bryła rzeźbiarska była blokowa, zwarta, zamknięta, lekko zgeometryzowana. Niemożność szczegółowego opracowywania zmuszała artystę do syntetyzowania, czyli osiągnięcia maksimum działania przy bardzo oszczędnych środkach. Wskutek tego całość dzieła jest bardzo czytelna i ma dużą bezpośrednią siłę wyrazu.

Barwny relief i malarstwo

Barwne reliefy płaskie i wklęsłe pokrywają mury i kolumny grobowców i świątyń. Malarstwo, służące z początku reliefowi, usamodzielniło się w okresie Nowego Państwa. Byty to malowidła