26 (246)

kciuka (Hooker, 1952, s. 74, 80-83). Jeśli jakaś funkcja nie zostanie wyćwiczona na poziomie nieświadomym w okresie prenatalnym, to nie rozwinie się ona ani| świadomie, ani instynktownie po urodzeniu (Blechschmidt, 1976). Istnieje więj zależność między prenatalnymi wzorcami ruchów a formami zachowań po uroJ dzeniu.

Piąty miesiąc

Matka może już stwierdzić, że dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się, prze-| ciąga się po śnie lub energicznie szuka wygodnej dla siebie pozycji. Może też sty-5j mulować jego ruchy przez pocieranie lub stukanie w powłoki brzuszne. Dziecko! nadal ćwiczy sprawności życiowe, np. od 17. tygodnia trenuje ssanie.

Szósty miesiąc

Od 24. tygodnia wzrasta częstotliwość, siła i amplituda skurczów i rozkurczów klatki piersiowej oraz ruchów ssania (dziecko może urodzić się ze zmacerowanym kciukiem). Aktywność dziecka staje się również zależna od docierających bodźców zmysłowych (np. mogą wybudzić go ze snu, spowodować rozpoczęcie lub zaprzestanie ruchów połykania wód płodowych, pojawienie się ruchów klatki piersiowej*; „zamarcie” ruchów całego ciała lub ich eksplozję). Aktywność ruchowa matki i dziecka jest naprzemiennie zharmonizowana - ruchy ciała matki hamują ruchy dziecka, zaprzestanie ruchu przez matkę pobudza jego ruchy. Matka zbyt aktywna jak i unieruchomiona nie stymuluje rozwoju ruchowego dziecka, które potrzebuje na przemian aktywności i odpoczynku, aby mogło się harmonijnie rozwijać. Już od końca tego miesiąca dziecko zaczyna uczyć się rytmu naprzemiennej aktywności na wzór matki.

1.2.3. Rozwój zmysłów

Zasób bodźców zmysłowych, jakich dostarcza środowisko śródmaciczne oraz docierających od wewnątrz i z zewnątrz ciała matki, jest bardzo bogaty i złożony, a jednocześnie mało poznany. W tym trymestrze wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne, tworzą się ich korowe ośrodki oraz powiązania między nimi. Dziecko odbiera wrażenia zmysłowe, lecz nie integruje ich jeszcze w schematy spostrzeżeniowe. Umiejętność reagowania na bodźce eksperymentalne nie oznacza, że są one uświadamiane. Prenatalne struktury nerwowe mogą odgrywać rolę mediacyjną w odbieraniu wrażeń, np. przy braku wykształconego receptora, bodziec może być odebrany przez bardziej zaawansowane w rozwoju modalności sensoryczne lub nie-wyspecjalizowany system neuronalny (Hepper, 1992, s. 133-134).

Czwarty miesiąc

Między 14. i 15. tygodniem cała powierzchnia ciała staje się wrażliwa na dotyk. Dziecko reaguje też na smak wód płodowych oraz zmianę ich ciśnienia (są to reakcje odruchowe, nieuświadomione), dlatego ucisk na brzuch matki wywołuje ruchy przeciwstawienia, zwija się ono, obraca, kopie. Tym językiem ciała wyraża dys-

26