287 (22)

O niektórych włości'wościach językowych bajki Adama Mickiewicza pi. Lis i kozioł 287

włosach, lis (w funkcji obelgi)”³³; „ Wara [...] wkrz. Wyraża stanowczy (i zwykle gwałtowny) zakaz wykonywania czegoś lub zbliżania się do kogoś albo czegoś”³⁴; zwrot robić skok (kiedy skok robiąc "wpadł w beczkę wkopaną)³⁵', trawę stacja zwrotu; zwierz [...] załamałby łapy (w. 1IV*; por.: „Załamywać [...] wyginać, wykrzywiać; w odniesieniu do rąk oznacza charakterystyczny gest wyrażający rozpacz, bezradność itp. [...] Przenośnie (1): Zwrot: załamywać ręce”³⁷, „załamywać ręce «rozpaczać, użalać się»”³*; maksyma: rozpaczać jest to zło przydawać do zła (w. 15).

Na uwagę zasługuje też np. parafraza przysłowia: Za wysokie progi | Na lisie nogi (w. 7-8)^:’⁹. Warto w związku z tym przytoczyć uwagę Górskiego: „Ciężką sytuację lisa. który nie może wyskoczyć z głębokiej beczki, poeta określa niespodziewanym zastosowaniem konkretnym przysłowia używanego przenośnie dla podkreślenia różnic stanowych, niedostępności magnackich domów dla ludzi nisko urodzonych”⁴⁰.

Należy podkreślić, że do istotnych właściwości charakteryzujących styl bajek Mickiewicza, w tym analizowanej bajki, zalicza się m.in. wprowadzanie do ich tworzywa językowego wyrażeń i zwrotów przysłowiowych oraz trawę stacji przysłów. Trzeba je traktować, ogólnie biorąc, jako elementy intertekstualne. Jest ich wraz z innymi tego rodzaju elementami w bajce Lis i kozioł dużo.

Górski stwierdza: „Mickiewicz przesycił język swoich bajek wielką liczbą wyrażeń i zwrotów przysłowiowych, co nadaje im charakter gawędziarski, tak potrzebny dla wywołania humorystycznego nastroju będącego głównym celem artystycznym poety”⁴¹. Przytacza tu Górski następujący materiał z bajki Lis i kozioł: „ani pomyśleć (o wyskoczeniu), nigdzie nie wścibić paznokcia, postawić w położeniu (czyimś), nie piłem jak żyję, co też to za (woda), wara od (źródła), hop w dół, w nogi”⁴². Według Górskiego, „przesycenie stylu bajek zwrotami przysłowiowymi zostaje pogłębione naprzód przez włączenie przysłowi strawestowanych [...] i przez tworzenie maksym, które mają charakter przysłowi nowych, wymyślonych ad hoc przez poetę”⁴³. Stwier-

¹⁵ Słownik języka Adama Mickiewicza. Pod red. K. Górskiego, S. Hrabca, L VII. Wrocław-Warszawa-- Kraków -Gdańsk 1971, s. 532, 533. Por. Słownik języka polskiego. Pod red. W. Doroszewskiego, t. III. Warszawa 1961, s. 1262; t. VII. Warszawa 1965, s. 1452-1453.

⁵⁴ Słownikjęzyka Adama Mickiewicza, op.cit., t. IX, 1977, s. 535. Por. Słownik języka polskiego. Pod red. W. Doroszewskiego, t. IX. Warszawa 1967, s. 843.

¹⁵ Słownik języka Adama Mickiewicza, op.cit., t. VIII, 1974, s. 132.

⁵" K. G ó r s k i (op.cit., s. 236) pisze: „Tutaj sugerowanie u zwierzęcia gestu, możliwego ze względu na budową anatomiczną tylko u człowieka, jest doskonałym przykładem humorystycznej antropomorfizacj i i jednoczesnego dekonspirowania przebieranki za pomocą trawestacji przysłowiowego zwrotu o łamaniu rąk z rozpaczy”.

³⁷ Słownik języka Adama Mickiewicza, op.cit., t. X, 1980, s. 476.

³¹ S. B ą b a. G. Dziamska, J. Liberek, Podręczny słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa 1995, s. 704.

³⁹ Por. Słownik języka Adama Mickiewicza, op.cit., t. VII, 1971, s. 40-41.

⁴⁰K. Górski, op.cit., s. 235-236.

⁴¹ Ibidem, s. 239-240.

⁴³ Ibidem, s. 240.

⁴³ Ibidem, a. 241.