288 (30)

28S Czyść V

krótki w SP XVI to (m.in. 3. 'oceniany jako trwający mato w czasie', tip. krótkie żucie, krótkie wesele, krótkie panowanie..., czasownik krocie jest w SP XVI objaśniany (m.in.) jako'zmniejszać coś, przede wszystkim czas trwania';

krzepki to w SP XVI (m.in.) 1. 'silny, mocny', np. krzepkie, mocne dato, a krzepić to - w tym samym słowniku - 1. 'czynić krzepkim, wzmacniać'. Z kolei w SDor krzepki jest objaśniony (m.in., ale „rzadziej") jako 'krzepiący' (a więc - wtórnie - przez czasownik!), por. np. krzepkie górskie powietrze;

miałki w SP XVI to 'rozdrobniony tak, żeby nie było grudek; sproszkowany; sypki; konsystencji mąki', np. miałki pieprz, miałka sól..., a u Lindego miałki to 'drobno zmełty' - por. tu »tleć 1. 'rozcierać zboże na mąkę albo kaszę w młynie lub żarnach' (za SP XVI).

Myślę, że bardziej czy mniej pewną podstawę czasownikową (w jakimś stopniu chyba i ze stanowiska etymologicznego) można by widzieć i w takich przymiotnikach, jak niski (< niżyć - por. w SP XVI - 2. 'poniżać, upokarzać kogo'), płaski (< płazie - por. SSlp: 'czołgać się, pełzać'), prędki (por. u Lindego *prądat się '(po)plywać'), rzadki (por. u Lindego rzędzie 'przerzedzać'), rześki (por. w SDor: rześki 1. 'pełen werwy, ochoty do życia...' i rzezać 2. daw. 'bić, zabijać, mordować...'), rzutki (< rzucać, por. wSWil 4. 'zajmować się czym, przedsiębrać co' i td.), słodki, np. słodki miód (< słodzić), śliski (por. Linde *śliznć się), louriki (por. wiercić się 'obracać się'), ważki 2. daw. to w SDor ‘mający dużv ciężar (fizyczny); ciężki', np. ważka moneta, ważkie ziarna, ważkie (■ dosyć ciężkie) dziecko (por. w SDor ważyć 2. 'mieć pewien ciężar../), wąski w SDor to 'mający stosunkowo mały wymiar poprzeczny', np. wąskie okienko, wąskie ulice (por. Linde: *wężyć 'zwężać, wąskim czyli węższym czynić', np. Ciasna jesi droga i ^zważona droga, która prowadzi do żywota - XVI w.). Itd.?

4. Pod względem funkcjonalnym przymiotniki na -ki nie są jednorodne. Da się tu wyodrębnić kilka grup funkcjonalnych. Byłyby to następujące grupy funkcjonalne:

a)    grupa przymiotników, z którymi łączą się rzeczowniki, którym można by przypisać - na podstawie parafrazy • rolę podmiotu, por. np. 'który coś (też: dobrze, łatwo, mocno itp.) robi', np. ławki (np. kot) 'dobrze łowiący', cMupki (np. kałuża) 'chlupiący', chodki (np. koń) 'dobrze chodzący', chrupki (np. placuszki) 'chrupiący', nioski 'znoszący dużo jaj' (oczywiście tylko w odniesieniu do kury), palki 'palący się', świlki, topki, trzęski, Żarki...; leż ewentualnie bliski, brzydki, ciężki, dziarski, krzepki, rześki, piaski, słodki, wartki, ważki.

b)    mające znaczenie bierne, o parafrazie typu 'to, co jest (z)robione'; w tej grupie rzeczownik przy przymiotnikowy wskazuje na dopełnienie bliższe (obiekt), np. chtódki 'ochłodzony', mastki '«namaszczony»'...; też ewentualnie gładki, krótki, miałki...

Niektóre z przymiotników na -ki mogą w sobie łączyć, w zależności od kontekstu, zarówno znaczenie czynne, jak i bierne, np. jedki to zarówno 'ten, który (dużo) je', jak i 'to, co jest (chętnie) jedzone';

c)    mające znaczenie, dające się sparafrazować „lokaty wnie" jako ' to, w czym, przez co itp. się coś robi', np. kopki (śnieg) 'przez który się trzeba przekopać', leż. grząski (błoto) 'w którym się grzęźnie'...;

d)    można by leż chyba mówić o specyficznym znaczeniu „możliwościowym", np. szczątki to '(drzewo), które można łatwo szc/.epać'.

Warto tu wskazać na to, że niektóre z przymiotników z grupy c) („loka-tywnej"?) mogą przenosić się też do grupy a) (podmiotowej), np. śliska może być zarówno droga ('na której się ktoś // coś ślizga'), jak leż śliskie mogą być buły ('które się ślizgają'); SDor lego drugiego znaczenia jeszcze nie odnotowuje, ale por. tu SWJP (1996).

5. Z przedstawionego wyżej materiału zdaje się wynikać dość czytelna struktura odcz.asownikowa przymiotników na -ki, przede wszystkim jednak tych, które są żywe w gwarach (głównie wschodnich?), częściowo odnotowanych też w SDor. Ale i część przymiotników starych, dobrze znanych polsz-czyźnie ogólnej, w zasadzie w dużym stopniu już zleksykalizowanych, choć etymologicznie na ogół nie odcz.asownikowych, wtórnie dałoby się interpretować odczasownikowo; oczywiście tylko w niektórych połączeniach (czasami starszych, czasami z.aś nowszych) z rzeczownikami. C/.y zatem nie można by w wypadku takich przymiotników (typu np. krzepki) mówić o swoistej (częściowej) remotywacji (czyli zmianie motywacji)? Tego typu remotywacja zaszła zapewne (w swoim czasie) w przymiotniku gibki (zob. tu Sławski Sejp I 275) czy w brzydki (zob. tu Słownik prasłowiański 1 380). Pamiętajmy bowiem, że odpowiednie czasowniki, czyli takie, które dziś są w dużym stopniu zbieżne, formalnie i znaczeniowo, ze stosownymi przymiotnikami, w języku polskim cały czas funkcjonowały. W takiej sytuacji remotywacja słowotwórcza, która nic jest w historii formacji słowotwórczych czymś niezwykłym, miała na pewno ułatwione zadanie.

i999