28ss

28

>

zrozumienia. Znamiennym jest fakt, że dla piękniejszego, czytelniej szego układu całości ważniejsza była kaligrafia niż ortografia. Opuszczano na przykład niektóre znaki, podwajano je, łączono, zmieniano ich kolejność.

Układy kompozycyjne są najczęściej pasowe, zawsze silnie zrytmizowane i otwarte przeważnie w dwóch kierunkach.

Zasada lytmu tak jednostajnego, jak zmiennego, urozmaiconego, występowała w całej sztuce egipskiej. Kompozycja otwarta polega na dążeniu jej elementów do rozprzestrzeniania się na boki. W Egipcie pasowy układ ograniczał ją od góry i od dołu, była więc otwarta w lewo i w prawo, często z wyraźnym ukierunkowaniem rytmu w jedną stronę, na przykład przez skierowanie licznych postaci w jednym kierunku. Najważniejszymi środkami wyrazu była płaska plama czystej barwy i cienki barwny kontur. Używano ciepłej gamy barw o przewadze brązów, żółci, czerwieni, mówiącej jakby o gorącym słońcu suchego klimatu. Ta ciepła gama urozmaicona była bielą, czernią, zielenią i błękitem. Stosowano barwy lokalne, tzn. barwę przedmiotu wyizolowanego z wpływów sąsiedztwa barw w naturze, bez zmian i różnic, któiym podlega każdy kolor w zależności od rodzaju i natężenia światła. Barwy rozłożone są płasko na przedmiocie i wyraźnie odgraniczone od siebie.

Spokojna, pogodna kolorystyka przy silnym zryt-mizowaniu układów i wyraźnym uproszczeniu form natury sprawia, że malarstwo egipskie oprócz przekazywania treści pozaestetycznych ma charakter dekorujący.

Kanon

Gdy oglądamy sztukę starożytnego Egiptu, uderza nas duże podobieństwo, niemal identyczność, dzieł powstałych na przestrzeni wielu stuleci. Podobne pozy i gesty postaci, ten sam wyraz twarzy, podobieństwo obiektów architektonicznych, ten sam sposób organizowania bryły, przestrzeni, płaszczyzny. Mimo woli nasuwa się wniosek, że Egipcjanie byli konserwatystami niechętnymi wszelkim zmianom i że przy kształtowaniu dzieł musieli posługiwać się jakimiś stałymi wzorcami powtarzanymi w ciągu wieków.

Te wzorce, reguły, ustalone sposoby postępowania nazywamy kanonami.

Kanon w sztuce Egiptu kształtował się stopniowo, ale już w początkowym okresie Starego Państwa zostały ustalone wszystkie najważniejsze jego zasady dla rzeźby pełnej i barwnego reliefu, a w Nowym Państwie dla architektury. Uwarunkowania kanonu należy szukać w sposobie myśle-

a 18. Relief na Palecie Narmera. Stare Państwo

nia, w mentalności Egipcjan. Szukanie stałych reguł, norm sztuki w świecie uregulowanym przez naturalny rytm przyrody, o raz na zawsze uporządkowanej strukturze społecznej, było dla Egipcjan oczywistością. Wiara w krótko-trwałość życia doczesnego powodowała, że nie interesowano się tym, co zmienne, chwilowe, przypadkowe. Szukano stałego punktu oparcia, wzorca, według którego można by tworzyć sztukę.

Kanon występował przede wszystkim w sztuce oficjalnej: w malarstwie i reliefie (podobny), w rzeźbie oraz w architekturze świątyń. Swobodniejsze ujęcie wykazują portrety urzędników oraz figurki wykonane z mułu nilowego przez artystów ludowych. Przedstawiają ludzi przy pracy w zaobserwowanym, różnorodnym ruchu, ale i one nie są wolne od piętna konwencji (wyraz twarzy). Według ustalonego kanonu przedstawiano przedmioty i ludzi z uchwyceniem ich istotnych, niezmiennych cech, kanon dotyczył także proporcji i hierarchii wielkości postaci (wzorniki), a w architekturze polegał na zachowaniu stałego następstwa, charakteru i wielkości pomieszczeń świątynnych. Istniały także stałe schematy kompozycyjne. Kanon w sztuce egipskiej był stałą, niezmienną zasadą kształtowania dzieł. Uwarunkowany był specyficznymi stosunkami geograficznymi i społecznymi. Charakteryzował się konserwatyzmem, co z czasem doprowadziło do schematyzmu