28 (146)

Osobo woścTo we uwarunkowania skuteczności karania, podobnie jak wielu innych metod wychowania, są ciągle raczej problemem do zbadania niz przedmiotem uporządkowanej . wiedzy.

Z wielu możliwych kierunków poszukiwań szczególną uwagą psychologów cieszy się w tym zaikresie wymiar osobowofoj (p - — temperamentu), zwany ekstra wers ią — intrnwprsją. W kilku badaniach zademonstrowano na przysiad różny wpływ pochwały i nagany na poziom wykonania zadania u introwertyków i ekstrawertyków. Dzieci ekstrawertywne wykonywały lepiej nużące zadanie niż dzieci introwertywne, gdy w kolejnych etapach tego zadania ponosiły porażkę i były ganione. W warunkach ciągłych suikcesów-pochwał wykonanie u dzieci introwertywnych było lepsze niż wykonanie u ekstrawertyków (Thompson i Hunnicutt, 1944). Nasuwa się przypuszczenie, ze introwertycy znacznie silniej reagowali na karę niż ekstrawertycy — u pierwszych hlo-Jtowała ona dalszą prace, u drugich jodynie podwyższała poziom ogólnego pobudzenia.

W tym kierunku idą też współczesne badania nad wymiarem mtrowersja — ekstra wers ja znanym z licznych prac Eysencka (np. 1960). Ostatnio Cray (1972) zaproponował interesującą redefinicji* tvgu wymiaru w kategoriach wrażliwości na karę: im wyżery j«yt.

, stopień introwersii. tvm większa iest ta wrażliwość. Zgodnie z sama kara będzie mniej skuteczna dla ekstra-yertry.Wa r.rz jlla introwertyka, ponieważ wzbudzać będzie u pierwszego słabsza reakcję strachu i zatem, jak można przypuszczać, słabszą warunkową reakcję antycypacyjna. Dlatego też zaburzenia neurotyczne ekstrawertyków maia na ogół postać zachowań psychopatycznych (.kradzieże, kłamstwa, nadużycia seksualne, recydywa itp.);_zachowania te można bowiem traktować jako próby zdobycia nagrody bez oglądania się na konsekwencje, to znaczy jako próby nie hamowane przez warunkowany w toku wychowania strach. Z drugiej strony fobie, kompulsje, depresje i , stany lękowe cechuihce neurotycznych introwertyków wvdaia sic Jbyó skutkfl^ ^miernej wrażliwości na kary.

Niezależnie od tego, czy koncepcja Graya zostanie utrzymana czy nie, istnienie różnic indywidualnych w zakresie wrażliwości

na wszelkie a wersyjne zdarzenia nie ulega wątpliwości. Zwracają na to uwagę badacze etiologii różnych zaburzeń biopsychicznych * stwierdzając, że nie u wszystkich ludzi dotkniętych niepomyślnymi okoliczność i ami rozwija się określone zaburzenie (por. Masters i Johnson, 1975). Rzecz jednak w tym, by różnice te wyjaśnić teoretycznie, 'wskazać ich genezę i opracować proste narzędzia pomiaru. Jest to zadanie głównie dla psychologów osobowości, nic jednak nie wydaje się stać na przeszkodzie, by dołączyli się do nich także teoretycy wychowania.

Gdv kara icst stosowana nk—w- oducza hamowania lecz 'y) intensyfikacji, trzeba uwzględnić ta.cze inne rryrmik.i ^osobowościowp_. Na leży do nich z pewnością sanuwy^.i wyphn-wanka w oranych dziedzinach życia, dominujący typ atrybucji i inne. Stwierdzono (Konarzewski, 1978). jge uczniowie o niskiej samoocenie zadaniowej niżej ocenili swój* szanse na r9gy.-jąza-niH pewnych zadań n?z uczniowie n sampoęeriie wytoki^j; co więcej, ci pierwsi bard te j upadaii na duchu pod wpływem porażki niż drudzy. Wydaje się zatem, że .w .wypadku osób o niskiej sa-.moocenie kara (np. dotkliwa krytyka) może odebrać im nadzieje y-ui ip"-y, jy to zniechęcić do dalszy; pracy. Ostatnio (Dweck i Goetz. 1978) podejmuje się też badania nad konsekwencjami poglądów jednostki na to, czemu należy przypisać uzyskany przez nią wynik (tj. konsekwencjami typów atrybucji). Na przykład stwierdzono, że gdy uczeń jest skłonny przypisywać wynik raczej swoim zdolnościom niż wysiłkowi włożonemu w pracę, porażka powoduje pogorszenie wykonania następnych zadań podobnego rodzaju. Jeśli wychowawca nie postara się zmienić tego typu atTybucji (por. Dweck, 1975), kara nic* będzie aktywizować wychowanka. Do tych zagadnień wrócimy w rozdziale 6.

9. Społeczny kontekst karania

Ofowiac o snolecznym kontekście kararua mamy na myśli co najmniej dwa czynnikry/właściwości osoby, która karę wymierzaT"

2) wartość, w imię której kara jest wymierzana. Rozważymy kcK 'lejno wpływ tych czynników na skuteczność karania.

•Wiadomo od dawna, że jednym z warunków skuteczności wszelkich działań wychowawczych jest pozytywny stosunęjć uczuciowy (przywiązanie) między wychowankiem a wychowaw-