28 (675)

Jednym z powodów polaryzacji klasy szkolnej oraz powstania antagonizmów między istniejącymi w niej grupami nieformalnymi są wzajemne uprzedzenia. Manifestują się one w wyrażanych słownie niechętnych lub wrogich postawach, a nieraz również w agresji fizycznej skierowanej przeciw członkom innej grupy. Ich przedmiotem może być na przykład dziecko cygańskie, dziecko ze W'si uczęszczające do szkoły miejskiej, dziecko mające gorzej sytuowanych rodziców. Uprzedzeniom towarzyszy postawa nietolerancji, irracjonalnej wrogości, podziału na „swoich” i „obcych”, izolowania się, niechętnego lub podejrzliwego odnoszenia się do kolegów należących do „obcych” grup.

Niekorzystnym zjawiskiem występującym we współżyciu społecznymi klasy szkolnej jest również wytworzenie się w niej niewłaściwie rozumianej solidarności koleżeńskiej. Przejawia się ona w ukrywaniu przewinień kolegów, oszukiwaniu nauczyciela, podpowiadaniu na lekcji, odpisywaniu prac domowych, odmowie uczestnictwa w wykonywaniu zadań.

Przeciwdziałanie nieprawidłowej polaryzacji, jak też niewłaściwie rozumianej solidarności umożliwia zintegrowanie klasy szkolnej, która staje się wtedy zwartym zespołem o prawidłowo ukształtowanych stosunkach społecznych, zdolnym do współdziałania i współpracy. Integracji zespołu klasowego sprzyja wspólne wykonywanie określonych zadań. Pozytywną rolę może również spełniać oddziaływanie na świadomość członków antagonistycznych grup nieformalnych zmierzające do rozładowania wzajemnych uprzedzeń, wyjaśnienia przyczyn ich powstawania, wytworzenia postawy wzajemnej życzliwości i tolerancji dla odmiennych postaw, aspiracji, zainteresowań-

W wyniku integracji następuje identyfikacja z grupą. Przejawia się ona w poczuciu przynależności do klasy, współodpowiedzialności za zachowanie się kolegów, ich osiągnięcia szkolne, wyniki wspólnie wykonywanych zadań. Identyfikacja z grupą stymuluje uczestnictwo w pożytecznych dla niej działaniach. Funkcję taką może spełniać samopomoc koleżeńska dla kolegów napotykających trudności w nauce, uczestniczenie w pracach zmierzających do podniesienia estetyki lub higieny pomieszczenia klasy, organizowanie atrakcyjnych imprez rozrywkowych.

. W trakcie kontaktów społecznych nawiązywanych w klasie kształtuje się popularność poszczególnych członków zespołu klasowego.

Pomiar popularności opiera się na badaniach socjometrycznych polegających na dokonywaniu wyboru kolegów, z którymi dane dziecko chciałoby się bawić, wspólnie wykonywać różne czynności, siedzieć w jednej ławce, razem chodzić do kina, uczestniczyć w wycieczkach. Jednostki popularne są przedmiotem licznych wyborów socjometrycznych. Dzieci niepopularne, izolowane w grupie nie są łubiane przez kolegów oraz nie nawiązują z nimi prawidłowych kontaktów społecznych. Badania socjometryczne umożliwiają skonstruowanie socjogra-mów, ukazujących strukturę społeczną klasy szkolnej oraz stopień popularności należących do niej uczniów.

W pracy wychowawczej przydatne jest nie tylko stwierdzenie u-kładu stosunków społecznych ukształtowanych w klasie oraz poznanie pozycji socjometrycznej poszczególnych uczniów, lecz również określenie uwarunkowań ich różnej popularności. Z. Włodarski^{1 2} analizował właściwości dzieci popularnych i niepopularnych uczęszczających do II—VI klasy szkoły podstawowej. Jak wykazały badania, dzieci popularne mają zazwyczaj dobre warunki środowiskowe, wyróżniają się dbałością o wygląd zewnętrzny, są ruchliwe, a przy tym zdyscyplinowane, przejawiają towarzyskość, są nieagresywne, wykazują posłuszeństwo wobec dorosłych, ich poziom rozwoju intelektualnego jest co najmniej przeciętny. Dzieci niepopularne natomiast wychowują się zazwyczaj w niekorzystnych warunkach środowiskowych, bywają brudne i niedbale ubrane, przejawiają nadmierną ruchliwość połączoną z brakiem zdyscyplinowania, są nietowarzyskie, agresywne, nieposłuszne wobec dorosłych, wykazują przeciętny lub poniżej przeciętnego poziom rozwoju umysłowego.

M. Pilkiewicz² badał zależność między popularnością w zespole a postępami w nauce. Badania wykazały, że w niższych klasach szkoły podstawowej dzieci popularne są zazwyczaj dobrymi uczniami; tylko bardzo nieliczne jednostki osiągają wysoką popularność, nie spełniając powyższego warunku. W starszych klasach szkoły podstawowej zmniejsza się zależność między popularnością a postępami w nauce, niemniej uczniowie osiągający słabe wyniki rzadko uzyskują dużą popularność.

57

1

¹ Z. Włodarski Dzieci wyróżniające się pod względem popularności w klasie szkolnej. „Psychologia Wychowawcza” 1963 nr 1.

⁴ M. Pilkiewicz Postępy w nauce a popularność w zespole klasowym w młodszym

2

średnim wieku szkolnym. „Psychologia Wychowawcza” 1963 nr 5.