276 277

W przypadku różnicowania zupełnego eliminuje się drożność systemu oświatowo-wychowawczego. Każdy ciąg klas oparty jest na innym programie i daje tym samym inne szanse życiowe i zawodowe dzieciom i młodzieży. Ten typ zróżnicowania ma więc charakter antydemokratyczny¹.

Różnicowanie częściowe możemy z kolei podzielić na dwa rodzaje: na różnicowanie treściowe oparte na selekcji pozytywnej i oparte na selekcji negatywnej. Pierwszy rodzaj różnicowania zmierza do oddzielnego kształcenia dzieci szczególnie uzdolnionych, a więc dzieci z tzw. poziomu I, drugi natomiast — dzieci z poziomu III.

W systemach oświatowo-wychowawczych wielu krajów pierwszy, rodzaj różnicowania przeżywa swoisty renesans. Wymienię w telegraficznym skrócie niektóre koncepcje w tym zakresie:

1.    Przyspieszenie tempa opracowania treści kształcenia.

a)    Wcześniejsze rozpoczęcie nauki szkolnej.

b)    „Podwójne promocje” (np. promowanie z klasy II do IV, zamiast do III).

c)    Szybsze opracowywanie treści kształcenia (np. uczeń opracowuje materiał w wymiarze 2/3 czasu przewidzianego w warunkach normalnie zaplanowanych i wcześniej tym samym kończy szkołę).

d)    Przedłużony rok szkolny poprzez organizowanie letnich sesji.

2.    Grupowanie uczniów według kryteriów uzdolnień do pracy

intelektualnej i opracowywanie specjalnych dlań programów. Przewiduje się następujące rodzaje grupowania:    '

a)    Grupowanie homogenne (według zdolności)”. Uczniowie określonej klasy szkolnej są dobierani na podstawie wyników testów inteligencji.

b)    Grupowanie uczniów w obrębie określonych przedmiotów nauczania (każdy uczeń należy do odpowiedniej grupy w zależności od znajomości zagadnień zawartych w programie danego przedmiotu nauczania).

c)    Odpowiednie grupowanie uczniów do pracy na zajęciach pozalekcyjnych (dzieci szczególnie uzdolnione uczą się w normalnych klasach, a oprócz tego są przygotowywane dla nich specjalne programy do pracy pozalekcyjnej, rozszerzające i pogłębiające opracowywane na lekcjach treści).

d)    Odpowiednie grupowanie nauczycieli (np. klasą zajmuje się trzyosobowy zespół. Część pracy ma charakter wspólny, a część zróżnicowany na trzy zespoły przewidziane do opracowywania specjalnych programów, uwzględniających indywidualne potrzeby i zainteresowania poszczególnych zespołów uczniów).

e)    Grupowanie częściowe (np. uczniowie w ciągu połowy przewidzianego wymiaru czasu na kształcenie są podzieleni na określone grupy tematyczne, a pozostały wymiar czasu jest przewidziany na opracowywanie jednolitego programu w heterogennych klasach).

3.    Szkoły odrębne dla dzieci szczególnie uzdolnionych.

4.    System konsultantów dla nauczycieli. Koncepcja ta polega najogólniej na tym, że w szkole funkcjonują zespoły specjalnych konsultantów dla nauczycieli, doradzających im specjalne postępowanie dydaktyczno-wychowawcze w stosunku do uczniów szczególnie uzdolnionych.

5.    System doradztwa dla uczniów. Powołuje się specjalnych pedagogów, których jednym z zadań jest udzielenie dzieciom konsultacji dotyczącej dalszej pracy samokształceniowej, zwiększającej ich aktywność na lekcjach i ukierunkowującej ich samodzielne zdobywanie i pogłębianie uzyskiwanej na lekcjach wiedzy.

6.    Wzbogacanie jednolitych programów kształcenia. Projektuje się dla uczniów szczególnie uzdolnionych specjalne zagadnienia, rozszerzające i pogłębiające wymagania jednolitych treści kształcenia.

Przedstawiłem rejestr niektórych koncepcji zmierzających w swoim założeniu do kształcenia dzieci szczególnie uzdolnionych. Koncepcje te, aczkolwiek oparte przede wszystkim na różnicowaniu treściowym, o charakterze pozytywnym, uwzględniają również aspekt organizacyjny. Ma on jednak aspekt „towarzyszący”, natomiast „dominującym” jest odpowiedni dobór i układ treści nauczania.

W warunkach różnicowania treściowego opartego na selekcji negatywnej — organizuje się dość często nauczanie według programów właściwych dla tej grupy dzieci.

Drugą z kolei grupą koncepcji nauczania zróżnicowanego jest zróżnicowanie metodyczno-organizacyjne. Treść pracy ma charakter jednolity, natomiast odpowiednio indywidualizowany jest tok pracy edukacyjnej nauczyciela, uwzględniający dzieci z różnych poziomów a zmierzający do zadowalającego opanowania przez wszystkie dzieci wymagań jednolitych programów. Podkreślam słowo „co najmniej”,

277

1

Szersze uzasadnienie zawarte jest w pracy: R. Więckowski Nauczanie zróżnicowane. Warszawa 1975, Nasza Księgarnia.