292 3

Według cytowanych przez Dubicką autorów niemieckich - miejska wyspa ciepła szczególnie wyraźnie występuje w zimie w godzinach nocnych, osiągając w większych aglomeracjach nawet 11-14 °C. W zimie w czasie bezchmurnych nocy, temperatura powietrza w centrum Wiednia była o 13,9 °C wyższa niż poza miastem. Według autora tych badań - na tak dużą różnicę temperatury powietrza złożyło się oddziaływanie samego miasta, oceniane na 5-6 °C, z jednej strony oraz lokalne wpływy Lasku Wiedeńskiego - z drugiej.

W przypadku Wrocławia pojemność cieplna miasta oraz dodatkowe źródła ciepła pochodzenia antropogenicznego są tak znaczne, że nawet przy całkowitym zachmurzeniu istnieje zaznaczona wyraźnie wyspa ciepła. Tworzy ją samo miasto, a różnice temperatury w stosunku do otoczenia w typach cyrkulacji wyżowej wynoszą 0,8-2,0 °C, a przy cyrkulacji niżowej 1,2-1,9°C. Odniesienie tych różnic do wielkości wyspy ciepła powstającej w warunkach najbardziej sprzyjających, tj. bezchmurnego nieba i ciszy, wskazuje, że nawet całkowite zachmurzenie nie jest w stanie zlikwidować miejskiej wyspy ciepła, a jej intensywność może wynosić jeszcze ok. 35% w stosunku do maksymalnej intensywności przy braku wiatru i bezchmurnym niebie. Wyspa ciepła będąca następstwem procesów termodynamicznych, wynikających także z charakteru urbanizacji i uprzemysłowienia, umożliwia ocenę wpływu zespołów urbanistycznych na stopień przekształcenia klimatu lokalnego miasta, podsumowuje tę część swojej monografii M. Dubicka (1994).

Jak podaje J. Lewińska (1991), w centralnej i przemysłowej części Krakowa roczne sumy opadów są ok. 25% wyższe w stosunku do obszarów peryferyjnych. Według badań Z. Kaczorowskiej (1967) większe opady atmosferyczne na obszarze Warszawy występują w centrum miasta oraz na jego zachodnich, wschodnich i południowych peryferiach. Dziesięcioletnie badania A. Schmucka (1969) na obszarze miejskim Wrocławia wykazały, że roczne sumy opadów w jego części środkowej są ok. 10% wyższe niż w dzielnicach peryferyjnych i obszarach podmiejskich. Wilgotność powietrza w mieście jest na ogół mniejsza niż poza nim, natomiast prędkość i kierunek wiatru mogą być inne praktycznie na każdej ulicy.

10.7. Wpływ degradacji środowiska na topokiimat

Specyficzne cechy topoklimatu występują w okolicach kopalni odkrywkowych. Duże deniwelacje terenu (głębokie wyrobiska i wysokie zwałowiska), oprócz istotnego wpływu na stosunki wodne terenów przyległych, oddziałują wyraźnie na warunki termiczno-wilgotnościowe przygruntowej warstwy powietrza. Podczas pogody bezchmurnej w okolicach kopalni węgla brunatnego Gosławice, według badań A. Wosia i J. Tamulewicza (1979), zróżnicowanie temperatury powietrza zaznacza się najsilniej podczas godzin południowych. Wyraźnie chłodniejsza jest środkowa część wyrobiska, a najcieplejsza dolna część zboczy. Różnice temperatury między nimi dochodzą średnio do ok. 4 °G Podczas nocy oraz w godzinach wieczornych i rannych typowe jest zjawisko inwersji termicznej, szczególnie zaznaczające się na terenach otaczających wyrobisko i na jego zboczach. Zróżnicowanie termiczne jest wieczorem i nocą znacznie mniejsze niż w godzinach południowych.

Prowadzone w tym samym terenie pomiary wilgotności powietrza wykazały, że przy pogodzie słonecznej w ciągu dnia najwyższa wartość wilgotności względnej powietrza występuje z reguły na terenie wyrobiska (różnice względne dochodzą do 10%). W godzinach wieczornych zaleganie najwilgotniejszego powietrza obserwuje się natomiast na terenach przyległych, zajętych przez rośliny uprawne. Przy pogodzie pochmurnej (zachmurzenie powyżej 80%) różnice termiczno-wilgotnościowe wyraźnie maleją a w niektórych fragmentach terenu zupełnie zanikają.

Badania topoklimatyczne na terenie odkrywki kopalni węgla brunatnego Adamów, prowadzone w latach 1979-1981, przyniosły nieco inne wyniki (rys. 10.15). Uśrednione wyniki 14 serii kilkudniowych pomiarów patrolowych wykazują że decydujący wpływ na cechy termiczno-wilgotnościowe przygruntowej warstwy powietrza wywiera zróżnicowanie wysokościowe profilu odkrywki. Najcieplejszą częścią odkrywki w ciągu całej doby jest jej dno, najchłodniejszą - krawędź odkrywki. Profil temperatury w godzinach nocnych jest odwróceniem profilu morfologicznego; tereny położone najniżej odznaczają się przeciętnie najwyższą temperaturą. Spowodowane jest to brakiem warunków sprzyjających nocnemu, grawitacyjnemu spływowi chłodnego powietrza w dół. W dzień pozbawione możliwości swobodnego odpływu powietrza najniższe miejsca odkrywki również wykazują najwyższą temperaturę.

293