29

158

158

I

ły Bożej. Tym bardziej żebranie jest dla kogoś zdolnego do pracy i ie lylko objawem grzesznej gnuśności, lecz wręcz, według słów ; posloła, wykracza przeciwko miłości bliźniego!⁰⁴.

Ascetyczne znaczenie stałego zawodu etycznie rozpromieniało nowoczesny profesjonalizm tak sarno, jak opatrznościowa interpretacja szans osiągania zysku przez »człowieka interesu«^ICS. Wytworny luz arystokraty i parweniuszowskie nowobogackie zachowanie na pokaz są dla zwolennika ascezy czymś na równi znienawidzonym. Natomiast pełny blask moralnej chwały pada na trzeźwego, mieszczańskiego człowieka sukcesu — selfmade-mana^,:5' God blesseth His trade to zwrot stale używany w odniesieniu do tych świętych, którzy z sukcesem stosowali się do nakazów boskich. Cała siła wizerunku Boga, wynagradzającego pobożność wybranym przez siebie już na ziemi¹⁰⁷, musiała działać z racji swego sianu społecznego, powinien to znosić. Jeśli jedr.ak ślubuje ubogim pozostać, lo tak sumo, jakby ślubował być ciągle chorym lub ciągle mieć zlą opinię.

)9i)Tak jesl np. u Bnxlera i w wyznaniu wiary księcia Krzysztofa. Por. takie takie wypowiedzi jak: ••...włóczędzy, których życie jest tylko żebraniem- itp. (Th- Adams, W. cf the Pur. Din, s. 259). Już Kalwin surowo zabraniał żebractwa, a i synody holenderskie walczą z listami żebraczymi i atestacjami dla celów jahmiżniczych. Podczas gdy epoka Stuartów, zwłaszcza za czasów Karola I. systematycznie forsowała zasadę wspierania biednych przez władze i przydzielania pracy bezrobotnym, bojowym zawołaniem pu ryta nów było: Giuitig ab/ts is tio cJuirity (dawanie jałmużny nie jest aktem miłosierdzia] (tytuł późniejszego, znanego dzieła Defoe). W końcu XVII w. zaczęto tworzyć dla bezrobotnych odstraszający system, tzw. Worithousts. 195) Prezydent Unii Baptystów Wielkiej Brytanii i Irlandii. G. White w swoim przemówieniu inauguracyjnym w Londynie w r. l'.)03 powiedział z naciskiem: -Najlepszymi członkami koś-(dołów purytnńskich byli ludzie czynu, którzy wierzyli, że' religia powir.na kierować naszym Życiem-    HoodU-ok, 1904. s. 104).

]\%) Właściwie w tym zawiera się różnica z ujęciem feudalnym. Według zasad feudalnych dopiero potomkowie parweniusza (politycznego czy społecznego) mogli osiągnąć zyski z jego sukcesów i swego pochodzenia. (Charakterystyczne jest znaczenie hiszpańskiego słowa hidnlgu - hi Jo <folgo - /tliits d« aliquo, przy czym oli/juid to właściwie ów odziedziczony po przodkach - majątek-). Choć dziś różnice te przy szybkim przekształcaniu się i europeizacji amerykańskiego -charakteru narodowego- mocno już się zacierają, to jednak występuje jesz.^-ze tu i ówdzie akurat odwrotny pogląd, gloryfikujący sukces w interesach i zyski jako oznakę osiągnięć duchowych, zaś lekceważący sam statyczny (odziedziczony) majątek. W Europie natomiast (jak to zauważył już James Bryce) za pieniądze można -kupić- każdą niemal pozycję społeczną, jeśli lylko kupujący nic stał osobiście za ladą i jeżeli dokonane zostały róż im:, us/.l.uhclhiaj.|ce przekształcenia jego majątku.

197) Dla UiMirbeeka np. jest lo rzecz całkowicie pewna, jako że już w Piśmie — (Mat 5, 5 na purytanina, który ciągle kontrolował swój własny stan łaski, porównując go ze stanem duszy postaci biblijnych¹⁰⁸, zaś cytaty z Biblii interpretował jak paragrafy kodeksu.

A przecież sformułowania w Starym Testamencie nie były wcale jednoznaczne. Jak widzieliśmy, Luter zastosował pojęcie »zawodu« w sensie doczesnym dopiero przy tłumaczeniu Siracha. Księga Jezusa Siracha, z całym właściwym jej nastrojem należy jednak, mimo wpływów hellenistycznych, do tradycyjnie oddziaływujących składników Starego Testamentu (rozszerzonego). Charakterystyczne jest, że wśród niemieckich chłopów wyznania luterańskiego do dziś jeszcze księga ta wydaje się cieszyć szczególną sympatią, podobnie jak luterański charakter wielu prądów pietyzmu niemieckiego szedł w parze z popularnością Jezusa Siracha. Purytanie zaś odrzucali apokryfy jako nie inspirowane Iprzez Ducha św.], zgodnie ze ścisłym rozróżnieniem między tym, co boskie, a tym co doczesne. Tym silniej oddziaływała pośród tekstów kanonicznych Księga Hioba. Dla purytanina,

197)    Dla Hoorbeeka np. jest to rzecz całkowicie pewna, jako że już w Piśmie — (Mat 5. 5 i Tym 4, 8) — zawarte są ziemskie obietnice dla świętych. Wszystko jest produktem opatrzności boskiej, ale szczególnie troszcz)' się Bóg o swoich wybranych: Super alios autem summa cura ct modis singularissmus ver$alur Dei prowidentia circafidelosop. cit. s. 192. Dalej następuje wywód, z którego można wnioskować, że szczęście jest następstwem nie cotntnunis proińdentui. lecz takiej właśnie specjalnej opieki. Także i Bailey wskazuje na opatrzność Boską jako warunek sukcesu w pracy zawodowej. Stałym elementem pism kwak-rów jest twierdzenie, że bogactwo jest -często- nagrodą za bogobojne życie.

198)    Jako charakterystyczny dla purytańskiej interpretacji życia przykład orientowania się r.a Ojców, może posłużyć analiza konfliktu między Jakubem a Szawlem (Woihs of the Puk Diu., s. 325): -Na temat jego (Ezawa) głupoty można się spierać na podstawie oceny prawa pierworództwa- (cytat ten ważny jest takie dla rozwoju koncepcji prawa pierworództwa, o czym będzie mowa później). »that be woula so lightely pass from it and on s o e a s y condilion as a pottage-. Perfidne jednak było to, że nie chciał on potem uznać transakcji z powodu zbyt dużej korzyści. Jest on doming hunter (iwan of Iht fieids [przebiegłym myśliwym, człowiekiem bez domu] żyjącym nieracjonalnie i bez kultury, podczas gdy Jakub jest a płoitt tnan, ditelibig in tents [człowiekiem przyzwoitymi i reprezentuje tnan of gmce. Poczucie wewnętrznego pokrewieństwa z judaizmem — obecne także w piśmie Roose-velta — znalazł, jako dość rozpowszechnione wśród holenderskich chłopów, Kóhler. Z drugiej strony jednak purybmizm świadomy był odmienności etyki żydowskiej, jej praktycznej dogmatyki. Wyraźnie pokazuje to, skierowany przeciwko Żydom (z okazji planów Cromwella wprowadzenia tolerancji, tekst Prym:'ego). Patrz też poniżej przypis 337.