damy, rycerze,�ministki3

Konstytucja nowej tożsamości

Wobec tych poszlak tym bardziej zastanawiające jest, jak wielki obszar doświadczeń - tych dotyczących ciała - ni_ezostał w pisarstwie Zmichowskiej wyartykułowany. Podobnie rzecz się ma w przypadku innych emancypantek, o których wiadomo, że ich życie prywatne nie zamykało się w kanonie monoandrycznego małżeństwa. Przez ponad pół wieku temat ciała był nieobecny wprost w dyskursie emancypacyjnym. Milczenie zapadło, gdy Entuzjastki radykalnie odcięły się od Lwic, gdy zaczęły zapewniać, że emancypacja kobiet nie oznacza rozwiązłości i gdy uległy presji reguł moralnego, dobrego prowadzenia się. Nawet jeśli konkretne emancypantki w Polsce nie stosowały się w swym własnym życiu do powszechnie obowiązujących wymogów obyczajowych, nie uczyniły tego tematem publicznej dyskusji. Dopiero pół wieku później, w modernizmie, milczenie zostało przerwane.

Zofia Nałkowska domagała się na Zjeździe Kobiet w 1907 roku spojrzenia na nowo na prostytucję. Tabu było jednak wówczas zbyt silne, większość uczestniczek zjazdu była przerażona i oburzona taką propozycją. Etyka seksualna łączyła się dla większości wyłącznie z zalegalizowanym, mo-nogamicznym związkiem z mężczyzną. Życie seksualne poza małżeństwem, choć praktykowane i przez mężczyzn i przez kobiety, nie mogło wówczas stać się tematem publicznej rozmowy, było czymś nieprzyzwoitym. Do pewnego stopnia zezwalano mówić o tym językiem literatury. Jedynie w literaturze i sztuce okresu międzywojennego spotyka się apologie „wolnej miłości”, u Krzywickiej czy Szempliń-skiej- Sobolewskiej.

W pierwszej fazie polskiego ruchu kobiecego, trwającej do końca lat 30., emancypacja kobiecego ciała rozumiana była głównie jako protest wobec treningu pokory, przyzwoitości i kokieterii. Krytykowano różne metody „obróbki" ciała kobiecego. Dużo później, w drugiej fazie ruchu kobiecego,

-TTT^-:;3M

w latach 80., przedmiotem krytyki stał się już nie tylko trening, jakiemu poddawano ciało kobiece. Zauważano, że nie istnieje substancja ciała, jakieś residuum, którego nie sięgają zabiegi dyscyplinowania ciała, „układania” go. Ciało kobiece nie stawia tym zabiegom granic. Prostytucja i pornografia zyskały nową interpretację. O ile pół wieku wcześniej zjawiska te w dyskursie emancypacyjnym były uznawane za marginalne i klasowo określone, względnie, jak u Nałkowskiej, widziane jako strategia dyscyplinowania kobiet i utrzymywania w ryzach małżeństwa ich seksualności, o tyle w latach 80. zostały zinterpretowane jako przejawy totalnego zniewolenia. Według Ingi Iwasiów kobieta jest nie tylko konsumentką na wolnym rynku, lecz także towarem (Pełnym Głosem 1). Anna Lipowska-Teutsch zwraca uwagę na ornamentalną funkcję ciała kobiecego. W reklamie kobietami dekoruje się, jak pietruszką sałatkę, rozmaite towary, począwszy od margaryny a skończywszy na samochodach. Na wystawach sklepowych zamiast manekinów ustawia się kobiety. Hanna Radziewicz w swojej krytyce „Playboya” krytykuje publiczne obnażanie kobiet:

Mądra i utalentowana kobieta, nie daj Boże lepsza od mężczyzny, to zjawisko dziwne i niepokojące. Trzeba ją więc wśród komplementów ‘odpowiednio rozebrać i sfotografować’, pokazać ją wszystkim nagą i nie osłoniętą, i tym samym sprowadzić na ziemię, uczynić dyspozycyjną, zredukować do płci. fest nasza, jest zwyczajna, jak wszystkie. (Matka Bolka, 1)

Już nie poszczególne funkcje ciała i jego zachowanie jest formowane w dyskursie patriarchalnym, lecz całe ciało kobiece staje się przedmiotem, „towarem”, który się sprzedaje i kupuje. Obnaża się je, żeby je sobie dokładniej obejrzeć. Ciało kobiece nie stawia oporu, nie wyznacza granic formo-