damy, rycerze,�ministki2

Konstytucja nowej tożsamości

orientować na mężczyzn i udowadniać, że kobieta jest mężczyźnie równa i że powinna wobec tego mieć równe prawa. Argumentacja o równości płci nie była emancypantkom potrzebna. Domagały się jedynie tego, by między mężczyznami a kobietami nie wprowadzano nieuzasadnionych różnic w dostępie do praw politycznych.

Domagając się praw politycznych „bez różnicy płci”, Polki miały za sobą „argument przeszłości historycznej” (Kuczalska 1911, 28), swoje zaangażowanie w ruch narodowo-wyzwoleńczy. Prawne zagwarantowanie statusu obywatelek, na który zapracowały w czasie zaborów, miało być logiczną konsekwencją ich pracy konspiracyjnej i aktem sprawiedliwości.

Nie dla wszystkich było to jednak wówczas oczywiste. Ówczesne emancypantki zorganizowały więc we wrześniu 1917 roku, a więc jeszcze przed zakończeniem Pierwszej Wojny Światowej, konferencję działaczek ze wszystkich trzech zaborów, wybrały na niej delegację pod przewodnictwem dr Justyny Budzińskiej-Tylickiej i udzieliły tej delegacji pełnomocnictw w rozmowach z tworzącym się rządem polskim w sprawie praw wyborczych dla kobiet (Bujak-Bo-guska; Wawrzykowska-Wierciochowa 1963, 346). Jak głosi anegdota (za: Pachucka), delegacja została przyjęta przez Piłsudskiego po kilkugodzinnym oczekiwaniu na mrozie przed willą na Mokotowie, w której wówczas Naczelnik urzędował. Piłsudski odniósł się pozytywnie do postulatów działaczek kobiecych i dekretem z 28 listopada 1918 roku ustanowił - a Konstytucja Marcowa z 1921 roku to potwierdziła - że prawo wyborcze mają wszyscy obywatele, bez względu na płeć.

Współcześnie ten ważny moment dyskursu emancypacyjnego pozostaje w całkowitym zapomnieniu. Uważa się powszechnie, że Polki „otrzymały” prawa wyborcze i że było to efektem ogólnego postępu cywilizacyjnego. Tymczasem

w Polsce, w porównaniu z krajami Zachodu, nastąpiło to dość wcześnie. Kobiety we Francji otrzymały je dopiero w 1945 roku mimo, że domagały się ich od czasu Rewolucji francuskiej. Prawa wyborcze dla kobiet także w Polsce w początku wieku nie były niczym oczywistym. Nikt by ich wówczas Polkom nie podarował, gdyby ich nie wywalczyły dawne emancypantki.

Równe prawa a równe szanse

Druga połowa lat 70. przyniosła refleksję nad niewielkim uczestnictwem kobiet w życiu politycznym. Za „dylemat emancypacji” (Tryfan) uznano fakt, że kobiety w ustroju socjalistycznym mają równe z mężczyznami prawa, lecz w znacznie mniejszym stopniu z nich korzystają. Samo prawodawstwo państwa socjalistycznego nie podlegało dyskusji, za dogmat przyjmowano, że jedynie prawodawstwo krajów kapitalistycznych może dyskryminować kobiety. Samozadowolenie ówczesnych prawodawców wyrażało się w poglądzie, że system prawny w krajach socjalistycznych jest tak postępowy, iż wyprzedza aspiracje kobiet (Urban, 13). Niewielki udział kobiet w strukturach decyzyjnych miałby być ich własną winą. System był dobry, to kobiety nie potrafiły mu sprostać. Z powyższej diagnozy wynikał wniosek, że kobiety należy „zaktywizować”, czyli skłonić do korzystania ze swych praw.

W składzie ostatniego przed wyborami w 1989 roku Sejmu PRL było ponad 20% kobiet, a więc prawie dwa razy tyle, co dziesięć lat później, w 1998 roku. Rola Sejmu była jednak wówczas inna, podrzędna w stosunku do partii komunistycznej. We władzach PZPR, gdzie faktycznie zapadały najważniejsze decyzje polityczne, udział kobiet był nie-