damy, rycerze,�ministki8

Konstytucja nowej tożsamości

Sytuację poszukiwań nowego sensu bycia kobietą, sytuację trudną i dramatyczną dla kobiet, ich niejasną świadomość celu, przekonanie o potrzebie zmian wyraża wiersz Deotymy:

Co się stało? Jakby w mieście Gdy uderzy spiż na trwogę Tak nieme tłumy niewieście Przemówiły... gwarną rzeszą Gdzieś się spieszą...

Gdzie? Niepewne, każdego pytają o drogę.

Wieku nasz! Ty zwań będziesz wielkim kobiet wiekiem! Niewiasta się ozwała z żądaniem nieznanem:

Dotąd aniołem była lub szatanem -

Dzisiaj chce zostać człowiekiem.    (Deotyma 1879)

Swoboda osobista

Ciało

Dyskurs emancypacyjny nie przypadkiem już u samych swych początków zajmował się ciałem. Ciało kobiece było - i nadal jest - we współczesnych mu dyskursach formowane w szeregu represyjnych procedur począwszy od ograniczającego je ubioru przez trening sposobu poruszania się, tabuizację naturalnych funkcji, kontrolę możliwości reprodukcyjnych, po eksploatację go jako siły roboczej i źródła przyjemności seksualnej. Konieczność pętania ciała gorsetem czy biustonoszem, noszenia kapeluszy i długich sukien ograniczających swobodę ruchu, potrzebę odbywania skom-

16

/ i

_--iti- .' _ _Ł i_I

plikowanych procedur ubierania się i rozbierania, malowania twarzy, eliminowania naturalnego owłosienia ciała i zapachów tłumaczono i tłumaczy się do dziś względami estetycznymi. Swobodę zachowań cielesnych ograniczały dodatkowo określone reguły „skromnego” lub „pociągającego”, „godnego” względnie „pełnego wdzięku” „kobiecego” poruszania się i siedzenia.

Zebrane i znakomicie wyłożone oczekiwania wobec kobiet znajdujemy po raz pierwszy w książkach Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. Zarówno jej pierwsza książka, powstała w 1819 roku „Pamiątka po dobrej matce”, jak i późniejsza, „O powinnościach kobiet”, zawierają szereg rad dla kobiet o tym, jak powinny kształtować swoje życie. Obie książki były w XIX wieku ogromnie popularne. Hoffmano-wa zebrała w nich potoczne, najbardziej rozpowszechnione przekonania o kobietach, podając je w eleganckiej, literackiej formie. Zapisała w nich pewien system wymagań wobec kobiet, z którym wówczas na co dzień kobieta miała kontakt w postaci fragmentarycznej, w stosunku rodziców do niej, w naukach guwernantki, w oczekiwaniach swego amanta itp. Hoffmanowa skodyfikowała tę wiedzę. Jej rady mają charakter „przeżyciowy”, opisują, jak kobieta powinna się zachowywać, żeby dostosować się do oczekiwań swego otoczenia i nie popadać z nim w konflikt.

Z pism Hoffmanowej dowiadujemy się, że kobiety z klasy średniej i wyższej powinny się przede wszystkim podobać:

Kobietom, mężczyznom, starym, młodym, wszystkim staraj się podobać; usiłuj, aby każdy powiedzieć mógł o tobie: Jakaż to przyjemna osoba! (Hoffmanowa 1876 VIII, 322)

Urodzie i jej pielęgnowaniu Hoffmanowa poświęca osobny rozdział „O powinnościach kobiet”. Dowiadujemy się z niego, że o tym, czy kobieta się podoba, czy nie, decydują

17