damy, rycerze,�ministki9

Konstytucja nowej tożsamości

( ~~ stionował emancypacyjny sens koedukacji. Z uwagi na amerykańskie doświadczenia postulował on i realizował osobne szkolnictwo dla kobiet, począwszy od podstawowego po kobiece uniwersytety. W drugiej połowie XIX wieku powstało ich siedem (Vassar, Radcliffe, Bryn Mawr, Smith, Welle-sley, Barnard i Mount Holyoak). Argumentem było, że w grupie mieszanej kobiety są zdominowane przez mężczyzn i nie mogą rozwinąć w pełni swych zdolności. Na uniwersytetach kobiecych mogą natomiast nie tylko zdobyć potrzebne kwalifikacje, lecz także pewność siebie i wiarę w swoje możliwości. Wśród kobiet, które obecnie pełnią w Stanach kierownicze funkcje w biznesie i w polityce, przeważają absolwentki kobiecych uniwersytetów.

Polskie doświadczenia z okresu stu lat pokazywały jednak, że osobne szkoły dla kobiet zawsze będą miały niższy poziom niż szkoły męskie i że jedyną możliwością zapewnienia kobietom dostępu do wiedzy na aktualnym poziomie ■ jest uzyskanie przez nie dostępu do męskich szkół.

Współczesnym problemem dyskursu emancypacyjnego nie jest już kwestia dostępu do szkół, lecz z jednej strony piramida zatrudnień w systemie edukacji, a z drugiej - programy nauczania, reprodukujące stereotypowe przepisy ról płciowych.

Zauważa się, że statystyka obecności kobiet na poszczególnych szczeblach hierarchii w systemie edukacji, zwana piramidą zatrudnień, wskazuje na to, że w strukturze szkolnictwa i poza nią obecne są mechanizmy ograniczania dostępu kobiet do wyższych stopni tej hierarchii. Należą do nich: niechęć do karier kobiecych, nietraktowanie poważnie umiejętności i wiedzy kobiet, niepartnerskie relacje męsko-damskie w pracy naukowej i w relacjach prywatnych.

Coraz wyraźniejszą tendencją w ruchu feministycznym i na polskich uniwersytetach jest krytyka programów nauczania, zorientowanych na męskich autorów, z pominię-

ciem myśli kobiet oraz krytyka badań ignorujących dziedziny specyficznie kobiece. Kobiety zaczynają się domagać od uniwersytetów takiej wiedzy, która będzie także dotyczyć ich samych jako kobiet. Funkcję taką pełnią m.in. seminarium Marii Janion w Warszawie, seminaria kobiece w Poznaniu, Łodzi, Krakowie i Warszawie oraz dwuletnie studium podyplomowe w zakresie socjo-kulturowej tożsamości płci przy Uniwersytecie Warszawskim, zwane Gender Studies.

Praca

Zarobkowanie kobiet z klasy średniej miało swoje przyczyny w przemianach ekonomicznych i demograficznych, które dokonały się w Polsce w XIX wieku. Skutkiem przegranych powstań była znaczna przewaga liczebna kobiet nad mężczyznami, a zniesienie pańszczyzny i konfiskaty majątków spowodowały upadek ziemiaństwa. Kobiety z warstwy szlacheckiej nie mogły już liczyć na zabezpieczoną od strony materialnej egzystencję u boku męża, bo zarówno zamąż-pójście nie było dane wszystkim kobietom, jak i mężczyzna nie zawsze był w stanie dać sobie radę w nowej sytuacji ekonomicznej.

Z drugiej strony małżeństwo wiązało się dla kobiety z większą zależnością ekonomiczną, niż dotychczas. Wraz z wprowadzeniem Kodeksu Napoleona kobieta w małżeństwie utraciła prawo do dysponowania nawet tą częścią wspólnego majątku, którą wniosła jako posag. Mąż uzyskał nieograniczone prawo dysponowania wspólnym majątkiem małżonków. Mógł sprzedać posag swej żony nie pytając jej o zgodę. Dzieci z legalnego małżeństwa od siódmego roku życia należały do ojca, natomiast w stosunku do dzieci nieślubnych obowiązywał zakaz dochodzenia ojcostwa, a więc