damy, rycerze,�ministki5

Konstytucja nowej tożsamości

Kr--’

Moralny sens obywatelstwa najsilniej doszedł do głosu u Entuzjastek. Patriotyzm rozumiały one jako drogę do samodoskonalenia przez przezwyciężanie własnego egoizmu w działaniach na rzecz wspólnego dobra. Podobnie jak Hoff-manowa odróżniały wyraźnie wymóg moralny od wymogu ofiary i samozatracenia się, lecz w przeciwieństwie do Hof-fmanowej patriotyzmu „zdroworozsądkowego” optowały za patriotyzmem zaangażowanym i emocjonalnym. Nie odżegnywały się od poświęcenia na rzecz Polski, lecz swoiście je definiowały. Oznaczało ono dla Entuzjastek wybór wyższej, choć trudnej wartości i rezygnację z wartości niższej, choć łatwiejszej: własnej wygody czy zamożności. Nie wiązało się z uczynieniem dla Polski ofiary z siebie. Przeciwnie: patriotyzm miał być drogą do wzmocnienia swojej osobowości. Był to program dla wszystkich, dla kobiet i dla mężczyzn. Entuzjastki nie rozróżniały między kobiecym i męskim obywatelstwem.

Zmichowska także w tym duchu interpretuje romantyczny program poświęcenia dla ojczyzny. Zafascynowana romantyczną apologią życia dla wyższych celów znajduje cel wyższy niż poświęcenie dla ojczyzny. iym celem jest miłość indywidualna. Dobra, piękna miłość daje szczęście, którego nie daje poświęcanie się. Taki jest Zmichowskiej program polityczny, program poprawy kondycji całego narodu. Jeśli jego obywatele - i obywatelki - żyć będą tym, co pięk- i ne, szczęściem i miłością, to cały naród będzie piękniejszy i mocniejszy (Zmichowska 1952, 28).

Podobną myśl wypowiedziała w swojej publicystyce zbliżona do kręgu Entuzjastek Julia Wojkowska:

Gdzież serca, w których każdem uderzeniu słychać było I uderzenie serca ojczyzny? Gdzie Obywatele, z których każ-den nosił w piersiach swoich uosobioną Wolność, Moralność, Prawość i Nieskalaność Ojczyzny?

' ^

Indywidualne doskonalenie się moralne jest nakazem

patriotycznym, dzięki niemu odrodzi się Polska. Przykładem literackim Entuzjastki jest Lidia, emancypantka prowadząca salon, wykształcona, uczciwa, odważna, nie dbająca o zamożność, rozwiedziona z mężem, którego uznała za niemoralnego, gdyż miał romans z inną kobietą. Jej ideałem była pani Roland, bohaterka Rewolucji Francuskiej, walcząca o prawa wyborcze dla kobiet. Lidia miała dwóch konkurentów do ręki, obaj byli nieprzeciętni, pełni zalet. Wybrała tego, który za udział w powstaniu został skazany na zesłanie, czyli tego, który do licznych swych zalet dodał potwierdzony czynem patriotyzm. W ustach znającego Lidię cynicznego bywalcy salonów tak brzmi ta historia:

Oto zawrócił jej głowę pewien młody, majętny wprawdzie, lecz ona poty mu nie oddawała ręki, póki młodzieniaszkowi nie przypadła ciekawość przyjrzenia się z bliska zorzy północnej. Podróż ta tak się podobała pani Lidii, że wszelkich dołożywszy starań otrzymała pozwolenie towarzyszenia swojemu ukochanemu i dozgonne zawarła z nim związki. (Janiszewska, 818)

Jeżeli więc początkowo obywatelstwo kobiece było w dyskursie emancypacyjnym jedynie przeciwstawiane poświęceniu i ofiarnictwu, o tyle później nabrało ono pozytywnego sensu i włączone zostało w nowy ideał kobiety. Zinterpretowane jako droga rozwoju własnej osobowości otwierało kobietom nowy obszar działania - obszar zaangażowania w sprawy publiczne.

Pojęcie obywatelstwa kobiet, które propagowały Entuzjastki, nie przyjęło się w dyskursie narodowym. Sens emancypacyjny tego pojęcia był zbyt wyraźny. Entuzjastki nie rozróżniały w nim między kobietami i mężczyznami, a także między kobietami zamężnymi a niezamężnymi. Kobiety niezamężne nie miały wówczas swojego pozytywnie zdefi-

51