damy, rycerze,�ministki5

Konstytucja nowej tożsamości

( " wygląd niż o swoją osobowość, bardziej o pozory niż o rzeczy istotne (Hoffmanowa, Jaraczewska, Entuzjastki).

Postulat edukacji kobiet był immanentnym składnikiem polskiego dyskursu emancypacyjnego. W kształceniu kobiet chodziło o coś więcej, niż o zdobycie informacji. Chodziło o zdobycie wiedzy praktycznej, służącej lepszej orientacji w świecie oraz o lepsze zrozumienie siebie samej. Postulat ten wyartykułował się bardzo wcześnie. W wypowiedzi autorki z 1779 roku brzmi z taką mocą, że dociera aż do naszych czasów:

Gdy nas do szkół nie dają, podobno nam nie wierzą, abyśmy snadź wydoskonalane nie górowały umiejętnością nad płeć odmienną. Każą nam tylko w domu siedzieć, książki do nabożeństwa pilnować, uczyć się po francusku, niemiecku z madame, rzadko kiedy z metrem. Nie pozwalają też czytać książek autorów dowcipnych, których by gładkie słów ułożenie wszczepiło w nas gruntownie przed nami ukryte tajemnice mądrości. (za: Wawrzykowska-W. 1963, 117)

Do początków XIX wieku kształcenie kobiet odbywało się w domu lub w pensjach żeńskich. W trwającej kilka lat edukacji kobiet główny nacisk kładziono na naukę francuskiego i rozwój tak zwanych „talentów”: rysunku, śpiewu, gry na fortepianie. Istotą edukacji kobiet było przygotowanie ich do roli dam salonowych. „Pamiątka...” Klementyny Hoffmanowej i publicystyka Anny Nakwaskiej z początków XIX wieku z pewnością przyczyniły się do reformy kształcenia kobiet. Jedna i druga optowała za kształceniem kobiet w szerszymi i bardziej praktycznym zakresie, by mogły sobie lepiej samodzielnie radzić w życiu. Oczywiście nie było mowy o pełnej samodzielności. Hoffmanowa w swym programie edukacji kobiet zastrzegała, że wiedza nie może stawać się dla kobiet celem samym w sobie i że nie powinna

im przeszkadzać w realizowaniu ich kobiecego powołania, jakim jest bycie żoną i matką. W takim duchu w 1826 roku została sporządzona przez Komisję Rządową Wyznań i Oświecenia instrukcja dla pensji żeńskich:

Nie do działania w obszernym zakresie, nie do szukania sławy w zawodzie prac i usług publicznych, nie do kierowania sprawami ważnemi, od których losy rodzin zależą, płeć ta jest przeznaczona, lecz do cichego i rządnego pożycia, do zatrudnień najbliższych do szczegółów domowych, od których dobrego urządzenia zależy spokojność domowa, obfitość i dobrobjd osób familię składających, a częstokroć porządek i bezpieczeństwo całego majątku. (Chmielowski, 283)

Zainicjowana przez ministra Grabowskiego reforma szkolnictwa żeńskiego zaowocowała utworzeniem w 1825 roku Instytutu Guwernantek, którego program obejmował trzyletnie nauczanie podstawowe i czteroletnie przygotowanie do zawodu nauczycielki domowej. Rezultat ośmioletniego nauczania, jak pisze Chmielowski, „nie mógł być świetny”, lecz w pierwszej połowie XIX wieku Instytut stanowił maximum edukacyjne dla kobiet. Dopiero pod koniec wieku, w 1897 roku, czyli 500 lat po swym powstaniu, najstarsza w Polsce uczelnia, Uniwersytet Jagielloński, przyjęła pierwsze kobiety. Edukacja, która była nie kwestionowaną możliwością dla mężczyzn, dla kobiet z tej samej warstwy społecznej była długo niedostępna. Kobietom zainteresowanym nauką zarzucano śmieszność, próżność, chęć wywyższenia się. Zapewne były wówczas - jak i teraz są - takie kobiety, które usiłowały dodać atrakcyjności swojej osobie intrygując w salonowym gronie znajomością ksiąg uczonych, lecz krąg takich osób nie ogranicza się bynajmniej tylko do kobiet.

71