23

pomaga owe możliwości kształtować. Z pewnością istotnajj jednak ocena, która z dwóch przedstawionych tutaj perspe tyw jest prawdziwsza, ponieważ ułatwia nam to przewidyw nie najbardziej prawdopodobnych kierunków rozwoju świ; i wybór najbardziej realistycznych opcji oddziaływania przebieg zmian społecznych.

- 3 -

Podział klasowy i transformacja społeczna

iV poprzednim rozdziale przedstawiliśmy rozmaite problemy, •nam nadzieję, że niektóre z nich wzbudziły ciekawość czy-elnika, lecz ze względu na brak miejsca nic będę zagłębiał się w szczegóły. Chciałbym jednak wyróżnić trzy podstawowe tematy. Pierwszy to znaczenie analizy klasowej we współczesnych badaniach społeczeństw przemysłowo rozwiniętych. Procesy rozwoju nie potoczyły się zgodnie z założeniami Marksa. Czy wolno nam zatem ogłosić, że jego idee nie mają już żadnego znaczenia w analizie obecnych społeczeństw, do czego skłaniają się teoretycy społeczeństwa przemysłowego? To będzie przede wszystkim przedmiotem rozważań niniejszego rozdziału. Drugi temat dotyczy natury państwa. W teori i społeczeństwa przemysłowego i — ogólniej — w liberalnej teorii politycznej państwo jest rzecznikiem interesów całej wspólnoty. Jak zauważa Miliband, zdaniem Marksa jest przeciwnie: państwo jest „państwem kapitalistycznym”, co ozna-^c/a; ^vv pewnym sensie (który, jak się przekonamy, wymaga uściślenia) jest wyrazem zasady klasowej, odzwierciedla asy-^munę interesów klasowych. Problemem państwa zajmę się

55